23 C
Hanoi
Thứ Năm, 28 Tháng Ba, 2024

Nhà khoa học lưu ý báo chí viết về biến đổi khí hậu

Print Friendly, PDF & Email

Trong cuốn có “Sổ tay báo chí khoa học viết về môi trường, biến đổi khí hậu, sức khoẻ” do Viện Nghiên cứu Truyền thông phát triển (Viện RED) phối hợp với tổ chức CFI (một công ty con của tập đoàn France Medias, được tài trợ chủ yếu bởi Bộ Châu Âu và Ngoại giao của Pháp) vừa ấn hành mà Tạp chí Ánh Sáng và Cuộc Sống đã giới thiệu, có ý kiến của các nhà khoa học lưu ý báo chí. Nội dung có tính hướng dẫn một số bước cơ bản để có bài báo giàu hàm lượng thông tin khoa học, các nhà báo kể những câu chuyện về môi trường, BĐKH và sức khỏe theo góc nhìn khoa học, có căn cứ, dữ liệu khoa học chính xác hơn.

Nước biển dâng đang tạo thêm nhiều cảnh quan du lịch

Các nhà khoa học lưu ý báo chí

Thứ nhất là khía cạnh giới của BĐKH. Tại sao BĐKH là một vấn đề giới? Làm thế nào và tại sao BĐKH ảnh hưởng đến phụ nữ và nam giới khác nhau? Những tác động khác nhau của BĐKH đối với phụ nữ là gì? Phụ nữ tham gia vào thích ứng với BĐKH và xây dựng kế hoạch giảm nhẹ rủi ro thiên tai như thế nào? Thanh niên và trẻ em tham gia vào quá trình thích ứng với BĐKH như thế nào? Vai trò của phụ nữ trong hành động bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu ở quốc gia/khu vực của bạn là gì?

Thứ hai là di cư, di dời và BĐKH. BĐKH ảnh hưởng đến di cư và di chuyển của con người như thế nào? Ai là những người di cư vì môi trường ở quốc gia và trong khu vực? Các chính sách quốc tế bảo vệ người di cư vì môi trường là gì? Chúng đã được thực hiện như thế nào? Có những người di cư vì môi trường ở đất nước của bạn không? Các mô hình di cư của họ là gì và khả năng di chuyển và thích ứng của họ có liên quan như thế nào với BĐKH? Di cư có vai trò gì trong thích ứng với BĐKH?.

Thứ ba là khả năng thích ứng. Các kế hoạch/chiến lược thích ứng ở cấp địa phương, quốc gia và khu vực của bạn là gì? Họ đã đạt được bao nhiêu tiến bộ ở mỗi cấp độ? Có sự liên quan / hợp tác nào giữa các chiến lược thích ứng quốc gia ở cấp địa phương hoặc cấp vùng không? Kế hoạch/ chiến lược thích ứng quốc gia của bạn có khía cạnh giới không? Có sự tham gia nào của các nhóm yếu thế trong việc lập kế hoạch và thiết kế thích ứng không? Điều gì có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc lồng ghép giảm thiểu và thích ứng? Làm thế nào để các quốc gia có thể liên kết các mục tiêu khí hậu (NDC) với phát triển bền vững? Các quốc gi có thể làm gì để đạt được mục tiêu chống biến đổi khí hậu của họ? Làm thế nào để doanh nghiệp có thể thích ứng với tác động của BĐKH? Tại sao khả năng chống chịu với BĐKH lại quan trọng đối với lĩnh vực kinh doanh?.

Phát triển thích ứng với thiên nhiên luôn có hoa nở

Thứ tư là BĐKH tác động đến sức khoẻ. BĐKH có ý nghĩa gì đối với các mối đe dọa sức khỏe hiện có? BĐKH có thể gây ra những mối đe dọa sức khỏe mới nào? Các nhà khoa học chắc chắn như thế nào về những mối đe dọa này? Những yếu tố nào khác đang diễn ra? Các nhà khoa học không chắc chắn về những khía cạnh nào của mối liên kết khí hậu-sức khỏe? Có sự đồng thuận về mặt khoa học hay đây chỉ là một nghiên cứu đơn lẻ? Nghiên cứu mới bổ sung điều gì? Có bao nhiêu rủi ro là có? Và nó như thế nào so với các rủi ro khác? Dữ liệu cơ sở đáng tin cậy như thế nào (ví dụ về tỷ lệ mắc bệnh sốt rét và về điều kiện khí hậu)?.

Các bệnh viện và các cơ quan chính phủ cần làm gì để chuẩn bị cho một thảm họa khí hậu hoặc một đợt bùng phát dịch bệnh mới? Đồng lợi ích của việc hành động để hạn chế các mối đe dọa mà BĐKH gây ra đối với sức khỏe là gì? Chương trình Hành động Thích ứng Quốc gia hay Kế hoạch Thích ứng Quốc gia của quốc gia bạn nói gì về sức khỏe? Đất nước của bạn đã làm gì cho đến nay để thích ứng với các tác động sức khỏe của BĐKH.

Các bước cơ bản để có bài báo khoa học tốt

Hiểu độc giả: Biết độc giả của bạn. Khi bạn ngồi xuống để viết một câu chuyện, chỉ có một người quan trọng: không phải bạn, không phải biên tập viên của bạn và không phải người bạn vừa phỏng vấn. Đó là người đọc, người nghe hoặc người xem – những người mà bạn khó có thể gặp. Làm quen với mức độ hiểu biết của khan giả về BĐKH và về những điều họ quan tâm nhất.

Lập nhóm để xây dựng cấu trúc một câu chuyện khoa học về BĐKH: Để có câu chuyện tốt về BĐKH, bạn cần hiểu và trình bày chính xác về khoa học, chính trị, kinh tế và hơn thế nữa. Nhưng không ai có thể xuất sắc trong tất cả các khía cạnh này. Vì vậy hãy hợp tác với các nhà báo khoa học khác nhau hoặc tập hợp thành một mạng lưới các nhà khoa học và nhà báo.

Bản địa hóa thuật ngữ: Bạn cần hiểu các từ chuyên môn có nghĩa là gì nhưng người đọc hoặc người nghe hoặc người xem của bạn gần như chắc chắn không. Nếu những nhà khoa học được bạn phỏng vấn sử dụng ngôn ngữ quá chuyên môn, bạn hãy sẵn sàng yêu cầu họ đơn giản hóa ngôn ngữ của họ. Nếu những người được phỏng vấn nói những thuật ngữ phức tạp, hãy nhắc họ rằng trong khi họ nghiên cứu về BĐKH trong nhiều năm, thì bạn chỉ có thời gian nghiên cứu câu chuyện cụ thể của mình chỉ trong vài ngày hoặc thậm chí vài giờ. Nhắc họ rằng công việc của bạn là phải đảm bảo khán giả hiểu được lời nói của các nhà khoa học. Hầu hết các nhà khoa học/chuyên gia muốn cung cấp cho bạn một thông điệp đơn giản bằng lời của họ hơn là để bạn đơn giản hóa mọi thứ cho họ. Đừng bao giờ xấu hổ khi nói “Tôi không hiểu. Bạn có thể giải thích lại được không?

Hãy trực quan: Nhiều câu chuyện về khí hậu và môi trường rất phức tạp, nhưng chúng thường có thể được minh họa bằng hình ảnh phù hợp thể hiện vấn đề và biến nó thành một câu chuyện nhân văn hấp dẫn. Các nhà báo nên luôn hỏi, “Làm thế nào tôi có thể hình dung câu chuyện này?” Có lẽ đó có thể là một bài luận bằng ảnh, một loạt ảnh chân dung, một video giải thích ngắn trực tuyến, một bộ phim tài liệu chuyên sâu hơn hoặc một đồ họa thông tin rõ ràng và dễ hiểu. Một loạt ảnh hay một đoạn video có thể giải thích vấn đề một cách sinh động cho người đọc. Các nền tảng đa phương tiện cũng rất hiệu quả bằng cách trình bày một câu chuyện với sự kết hợp của nhiều yếu tố trực quan như ảnh, video và đồ họa thông tin. Sử dụng tất cả các tài nguyên số, bạn có để làm cho câu chuyện trở nên sống động – tiêu đề, ảnh, biểu đồ, bản đồ…

Lấy ý kiến nhiều bên: Những chuyên gia/nhà khoa học được bạn phỏng vấn có thể có nhiều cách tiếp cận vấn đề khác nhau, thông tin khoa học có thể sai; họ có thể được thiên vị. Họ có thể có quyền lợi được trao. Tìm kiếm ý kiến của các chuyên gia khác từ các tổ chức khác.

Phỏng vấn ý kiến đa dạng: BĐKH ảnh hưởng đến tất cả mọi người và mọi người có thể ứng phó với nó theo một cách khác. Khi tiếp cận đề tài, hãy suy nghĩ đến khía cạnh giới và thế hệ. BĐKH sẽ ảnh hưởng đến nam giới và phụ nữ theo những cách khác nhau. Cả người trẻ và người già đều dễ bị tổn thương hơn những người trung niên khỏe mạnh. Họ cũng có những quan điểm khác nhau. Những người cao tuổi có trí nhớ lâu dài và có thể mô tả hàng thập kỷ thay đổi. Những người trẻ tuổi sẽ thừa hưởng các vấn đề của BĐKH và do đó có thể có những quan điểm mạnh mẽ. Bằng cách phỏng vấn nhiều người khác nhau về BĐKH, bạn sẽ hiểu sâu hơn về nó, có nhiều ý tưởng câu chuyện hơn và các góc độ mới mà bạn có thể sử dụng để viết bài.

Đọc tạp chí: Các thông tin khoa học quan trọng và có ý nghĩa nhất xuất hiện trên các tạp chí chuyên ngành (cả bản giấy và bản điện tử). Tìm kiếm các tài liệu khoa học trên Internet hoặc các bài báo đã được trích dẫn các nghiên cứu, chỉ ra tầm quan trọng của nghiên cứu cũng là một cách tiếp cận thông tin nhanh và hiệu quả.

Nhận phản ứng: Điều quan trọng là các nhà báo phải phỏng vấn những công dân bình thường và tạo nền tảng cho tiếng nói của những người dễ bị tổn thương nhất bởi BĐKH. Các cộng đồng nghèo nhất thường gặp nhiều rủi ro nhất nhưng quan điểm của họ thường không được đưa ra. Trích dẫn các thành viên của cộng đồng thường gặp rủi ro là một cách tuyệt vời để thêm nhân vật vào các chủ đề khoa học phức tạp nhưng hãy nhớ rằng điều quan trọng là phải kiểm tra thực tế của họ cũng như bằng cách xem xét các báo cáo nghiên cứu và dữ liệu về chủ đề của bạn.

Kể những câu chuyện thành công: BĐKH thường mang lại những điều tốt đẹp nhất trong trí tưởng tượng và sự khéo léo của con người. Trên khắp thế giới, các cá nhân đang chứng minh rằng thông qua đổi mới, hợp tác và huy động, các giải pháp cho BĐKH không chỉ tồn tại mà còn cung cấp nhiều cơ hội việc làm mới.

Tránh chủ nghĩa giật gân: Các nhà báo cũng nên cẩn thận khi giải thích kết quả của một nghiên cứu học thuật, nên giải thích cặn kẽ để tránh tạo ra tình huống giật gân trong tin bài. Tất nhiên, điều quan trọng là phải tìm ra mối liên hệ thích hợp giữa biến đổi khí hậu và thời tiết khắc nghiệt, nhưng sẽ không khôn ngoan nếu quy bất kỳ hiện tượng đơn lẻ nào cũng là sự nóng lên toàn cầu. Là nhân vật quan trọng cung cấp thông tin về chính sách công và hành vi cá nhân, các nhà báo có trách nhiệm trình bày các sự kiện mới – thậm chí cả những cảnh báo thảm khốc – dưới ánh sáng khách quan và xem xét tất cả các yếu tố bên ngoài có thể xảy ra.

Ngoài ra, việc xây dựng lòng tin với khán giả là yếu tố quan trọng đối với thành công của một phóng viên, nên việc “thổi phồng” hay “xem nhẹ” hiện tượng/sự việc sẽ khiến người đọc tiếp cận (đúng đắn) các bài báo tiếp theo với thái độ hoài nghi.

Các nhà báo đưa tin về biến đổi khí hậu cần giải thích hai khái niệm khoa học – rủi ro và sự không chắc chắn – cho những khán giả không biết/không có khái niệm về khoa học. Đó là một thách thức lớn, đặc biệt vì bản thân các nhà khoa học đã phải vật lộn trong nhiều năm để giải thích những khái niệm này cho các nhà báo. Rủi ro tất cả là về khả năng xảy ra một điều gì đó và khả năng điều đó trở thành một vấn đề (so với các vấn đề khác). Sự không chắc chắn là thước đo mức độ chắc chắn của các nhà khoa học về điều gì đó là có thật.

Các nghiên cứu, báo cáo khoa học về BĐKH: Đọc các nghiên cứu, báo cáo khoa học về BĐKH khí hậu có thể là một thách thức đối với nhà báo. Nhưng các nhà báo có thể đưa tin chính xác về khoa học theo cách mà khán giả của họ có thể liên hệ và hiểu được sẽ thấy họ có nhiều cơ hội hơn để kể chuyện, và thậm chí tạo ra sự khác biệt. Thay vì chỉ đăng nguyên bản những gì các nhà khoa học đã công bố, những thách thức chính đối với các nhà báo là hiểu được tác động thực tế của nghiên cứu mới đối với độc giả và tìm cách đưa các cách thông tin mới phù hợp với nhu cầu của độc giả.

Ngoại ngữ: Các nhà báo phải đối mặt với những thách thức bổ sung trong việc đưa tin về BĐKH khi khán giả của họ không hiểu tiếng Anh. Hầu hết các cuộc tranh luận về khoa học và chính sách quốc tế thường được thực hiện bằng tiếng Anh. Để khắc phục điều này, các nhà báo có thể dịch và đưa tin về BĐKH bằng ngôn ngữ địa phương sử dụng kiến thức địa phương, các thuật ngữ địa phương và đưa ra các ví dụ điển hình. Các từ và loại cụm từ sau thường có thể được bản địa hóa thay vì dịch theo nghĩa đen: Các thành ngữ, phép ẩn dụ và các tham chiếu văn hóa- nhiều cụm từ quen thuộc với một người nói tiếng Anh sẽ không có ý nghĩa gì nếu được dịch theo nghĩa đen sang một ngôn ngữ khác. Những điều này cho phép các nhà báo thêm quan điểm địa phương vào những câu chuyện mà khán giả sẽ cảm thấy tự nhiên hơn – Tên của các địa điểm – nhiều địa điểm có các tên khác nhau hoặc khu vực pháp lý hành chính tùy thuộc vào ngôn ngữ.

Theo các nhà khoa học, báo chí đưa tin về BĐKH cần: Ít câu chuyện kể về thảm họa và nhiều câu chuyện thành công hơn, nêu bật khả năng ứng phó và thích nghi với BĐKH, phát triển các giải pháp và sử dụng công nghệ mới có thể hạn chế BĐKH.

Nhiều câu chuyện chứng minh BĐKH ảnh hưởng đến nam giới và phụ nữ, người già và thanh niên ở những cách khác nhau. Nhiều câu chuyện giải thích nguyên nhân, bao gồm cả BĐKH, của các sự kiện như hạn hán và lũ lụt. Nhiều câu chuyện giải thích khía cạnh con người của BĐKH và cho thấy đây là vấn đề “phát triển”. Nhiều câu chuyện hơn về các cơ hội kinh doanh và phát triển mà BĐKH mang lại.

                                                                                                SÁU NGHỆ

 

 

 

 

Bài viết liên quan