Lễ hội Đền Vạn – Cửa Rào: Hội tụ nét đẹp truyền thống cộng đồng
Mỗi dịp Xuân về, vào hạ tuần tháng Giêng, bà con các bản làng của huyện vùng cao Tương Dương lại dành một góc tâm linh để hướng về Lễ hội Đền Vạn – Cửa Rào. Đến với lễ hội, bà con và du khách được đắm mình trong không khí trang trọng và linh thiêng, tươi vui và nhộn nhịp, được gửi gắm và nguyện cầu những điều thầm kín và thiêng liêng.
Đền Vạn – Cửa Rào thuộc xã Xá Lượng, huyện Tương Dương, nằm cách Thành phố Vinh hơn 200 km về hướng Tây bắc theo Quốc lộ 7 từ Ngã ba Diễn Châu bằng đường bộ hoặc theo đường thủy từ Bến Thủy ngược Sông Lam độ 300 km.Đây là một công trình kiến trúc đẹp, tọa lạc trên một quả đồi nơi khởi nguồn của dòng Lam thơ mộng. Đền được xây dựng để thờ Đô đốc Tướng quân Đoàn Nhữ Hài (1280 – 1335) – một vị danh Tướng đời nhà Trần có công đánh giặc Ai Lao, giữ yên bờ cõi và phối thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo và Tam tòa Thánh mẫu,…
Ngoài ra, xung quanh Đền Vạn – Cửa Rào còn được biết đến với Di chỉ Khảo cổ học Đồi Đền. Tại đây, qua các cuộc khai quật năm 1985, 1990,… các nhà khảo cổ học đã phát hiện được nhiều hiện vật có giá trị như: mũi tên, giao găm, chì lưới bằng đồng… có niên đại Đông Sơn cách nay hơn 4000 năm tuổi. Với những giá trị lịch sử to lớn đó, đền Vạn – Cửa Rào đã được UBND tỉnh Nghệ An công nhận là di tích Lịch sử – Văn hóa cấp tỉnh từ năm 2009.So với mọi năm, lễ hội Đền Vạn – Cửa Rào năm nay diễn ra trang trọng, linh thiêng với lễ khai quang, yết cáo, lễ rước, đại tế và lễ tạ. Phần hội diễn ra sôi nổi với các hoạt động giao lưu Văn hóa – Văn nghệ, thả đèn hoa đăng và các môn thể thao, trò chơi dân gian mang đậm bản sắc văn hóa vùng miền (đẩy gậy, chọi gụ, bắn nỏ, ném còn), tham quan nhà truyền thống các dân tộc và thưởng thức các món ăn đặc sản…
Hàng ngàn người dân đến dự Lễ hội, họ luôn nguyện cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng yên ấm.Phía ngoài sân hội, các môn thể thao và trò chơi dân gian diễn ra sôi nổi và đầy hứng khởi. Các chàng trai, cô gái hân hoan với các trò chơi dân gian, thể hiện sức mạnh, tình đoàn kết, sự khéo léo và tinh tế.
Trao đổi với PV anhsangvacuocsong.vn , ông Lô Thanh Nhất – Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương cho biết:”Lễ hội Đền Vạn – Cửa Rào diễn ra trong 3 ngày, từ ngày 7 đến 9/3 dương lịch. Năm nay quy mô huyện làm, cứ 5 năm thì huyện làm 1 lần, còn các năm khác xã làm.Ngoài phần lễ ra, theo quy định truyền thống thì tập trung ở phần hội dựa trên các bản sắc văn hóa. Một là dựng lại cái nhà truyền thống của 6 dân tộc, hai là tổ chức các trò diễn xướng dân gian của các dân tộc, các điệu dân ca, dân vũ.Thường những trò chơi này chủ yếu nhân dân tự làm, bởi họ đến với lễ hội được trẩy hội, được tham gia và hòa mình cùng với hoạt động tại lễ hội”
Ông Nhất cho biết: “Chúng tôi tổ chức lễ hội trước hết là để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc trên địa bàn huyện. Sau là để nhân dân gần gũi, gắn bó nhau và luôn tự hào về lịch sử cha ông ta ngày xưa đã làm”.Lễ hội năm nay không chỉ thu hút được đông đảo người dân trong huyện mà còn có hàng vạn du khách thập phương như: huyện Anh Sơn, Con Cuông, Kỳ Sơn, Quỳ Hợp, Quế Phong, Đô Lương… cũng đến tham dự.Tại lễ hội, chúng tôi tổ chức các trò thể thao như ném còn, bắn nỏ, đi cà kheo,… hầu hết những trò thể thao trên đều có thưởng, nhân dân người ta rất hào hứng, phấn khởi. Bởi năm nay chúng tôi chủ yếu tổ chức cho nhân dân chơi, chứ không tổ chức thi đấu như trước đây”, ông Nhất cho biết thêm.
Ngắm rừng săng lẻ nguyên sinh đẹp như tranh giữa đại ngàn xứ nghệ
Rừng săng lẻ nguyên sinh ở xã Tam Đình, huyện Tương Dương (Nghệ An) rộng hơn 70 ha, nằm trên QL7 nối tỉnh Nghệ An với nước bạn Lào. Đây là khu rừng nguyên sinh với hàng nghìn cây săng lẻ lớn cao 30-40m có tuổi đời hàng trăm năm. Hiện nay, ở tỉnh Nghệ An, nhiều nơi rừng bị xâm hại. Thật may, ngay trên QL7, nơi người dân thường xuyên qua lại và là nơi định cư của nhiều hộ dân, một cách rừng nguyên sinh với những cây cổ thụ tuổi đời hàng trăm năm vẫn tồn tại và phát triển.
Lên bản Quang Thịnh, xã Tam Đình, chúng tôi được nghe nhiều câu chuyện thú vị về rừng săng lẻ, trong đó có câu chuyện về cụ Vi Chính Nghĩa, nguyên Bí thư Huyện ủy Tương Dương (Nghệ An), Phó Ban Dân tộc của tỉnh Nghệ An, người dành mấy chục năm về hưu nghỉ dưỡng để chăm sóc bảo vệ cánh rừng nguyên sinh này. Người dân bản nơi đây vẫn thường gọi ông với cái tên thân thương là “thần hộ vệ rừng săng lẻ” nguyên sinh này.Theo người dân địa phương, khu rừng săng lẻ nguyên sinh ở bản Quang Thịnh có từ rất lâu, khi người dân chuyển đến đây sinh sống đã có khu rừng này. Đến năm 1964, Lâm trường Tương Dương xin Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An cho khai thác rừng săng lẻ. Cụ Vi Chính Nghĩa lúc đó là Bí thư Huyện ủy Tương Dương, thấy khu rừng săng lẻ đẹp, có giá trị nên xin giữ lại 100ha rừng ở xã Tam Đình. Năm 1992, sau khi về hưu, để khu rừng tránh bị người dân, lâm tặc chặt phá, cụ Nghĩa đã xin một mảnh đất, dựng cái lán nhỏ trong rừng săng lẻ để hàng ngày tiện việc chăm sóc, bảo vệ rừng. Từ đó, hàng ngày người dân bản nơi đây thương xuyên bắt gặp hình ảnh một ông lão khỏe mạnh hàng ngày đi bộ kiểm tra, bảo vệ khu rừng.
Thấy cụ Nghĩa là cán bộ tình nguyện đứng ra chăm sóc bảo vệ cánh rừng săng lẻ nên người dân bản ai cũng noi theo. Ông Vi Trường Vĩnh, trú bản Quang Thịnh, xã Tam Đình, huyện Tương Dương, chia sẻ: “Sau khi cụ Nghĩa mất, dân bản nơi đây ai cũng tiếc thương ông. Để noi gương ông, tôi đã vận động người dân cùng tham gia bảo vệ rừng, nhưng để có cánh rừng săng lẻ đẹp như hôm nay thì người có công lớn nhất là ông Vi Chính Nghĩa, nếu không có ông ấy mấy chục năm canh rừng thì chắc người ta chặt phá hết lâu rồi…
Năm 2008, khi sức khỏe yếu, đôi chân của người gác rừng già đã mỏi, cụ Vi Chính Nghĩa đã bàn giao công việc bảo vệ rừng săng lẻ cho anh Vi Văn Tuấn, một người con của bản Quang Thịnh, một người dân bản cũng nặng lòng với cánh rừng săng lẻ.Đến năm 2015, cụ Nghĩa mất (87 tuổi), di sản cụ để lại là khu rừng săng lẻ vẫn được bà con dân bản chăm sóc, bảo vệ
Từ năm 2014, rừng săng lẻ Tam Đình, huyện Tương Dương được chuyển đổi quy hoạch từ rừng sản xuất sang rừng đặc dụng, khu rừng được giao Hạt Kiểm lâm huyện quản lý. Tuy nhiên, trong thực tế việc bảo vệ khu rừng này vẫn chủ yếu do bà con dân bản Quang Thịnh đảm nhận.Cụ thể từ năm 2015 tới nay, bản thành lập một tổ bảo vệ rừng gồm 11 người, hàng ngày cắt cử người thay phiên nhau đi tuần tra, bảo vệ khu rừng.
Ông Vi Trường Vĩnh (SN 1953), tổ trưởng tổ bảo vệ rừng săng lẻ ở bản Quang Thịnh, xã Tam Đình, cho biết: “Tổ bảo vệ rừng có 11 người, tất cả đều là con em dân bản. Mỗi ngày chúng tôi cử 2 người thay phiên nhau vào rừng đi kiểm tra, do diện tích rộng nên phải đi cả buổi mới hết. Tôi tham gia bảo vệ khu rừng săng lẻ ở đây từ năm 2012, mình đi làm chủ yếu là vì muốn giữ rừng thôi chứ tiền công ít lắm”.
Đối với bà con bản Quang Thịnh, khu rừng săng lẻ là tài sản chung mà mọi người hàng ngày đều phải có trách nhiệm chăm sóc, bảo vệ. Người dân ở đây đã đồng tâm tự lập ra hương ước cùng nhau bảo vệ rừng săng lẻ. Ông Vi Võ Tuấn – Trưởng bản Quang Thịnh, xã Tam Đình, chia sẻ: “Từ nhiều năm nay, người dân bản chúng tôi thống nhất với nhau lập ra hương ước bảo vệ khu rừng, hương ước quy định cụ thể người dân bản được làm, không được làm khi vào rừng săng lẻ. Nếu ai vi phạm, nhẹ thì sẽ bị nhắc nhở, cảnh cáo trước toàn dân bản, nếu vi phạm nặng sẽ báo cấp trên xử lý ngay. Người dân ở đây ai cũng ủng hộ những quy định trong hương ước”.
Ông Nguyễn Hữu Hiến – Hạt trưởng Hạt kiểm lâm huyện Tương Dương (Nghệ An) cho biết: “Khu rừng săng lẻ nguyên sinh tại xã Tam Đình là khu rừng đặc dụng đặc biệt quý hiếm, có thể nói đây là khu rừng săng lẻ duy nhất ở Việt Nam còn giữ được nguyên vẹn. Để giữ được khu rừng nguyên sinh ngay trên QL7 có công rất lớn của người dân bản Quang Thịnh, những người dân có truyền thống bảo vệ rừng”.
Bài và ảnh: Nguyễn Sơn
