Số liệu của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tính đến cuối năm 2016, tổng công suất lắp đặt của các nhà máy điện than (NMNĐ) là 14.525 MW, chiếm 35,06% tổng công suất toàn hệ thống. Theo quy hoạch, đến năm 2020, tổng công suất các NMNĐ khoảng 26.000 MW, chiếm 42,7% toàn hệ thống, thải ra khoảng 22,6 triệu tấn tro xỉ. Tình hình sử dụng tro xỉ hiện nay còn nhiều khó khăn và nguy cơ gây ô nhiễm môi trường rất lớn.
Hiện nay, một phần nhỏ tro xỉ được sử dụng, phần lớn còn lại vận chuyển lưu giữ tại các bãi thải của NMNĐ. Ở nước ta, tro xỉ được sử dụng sản xuất vật liệu xây dựng như bê tông, xi măng, gạch không nung … Điển hình tại 2 công trình thủy điện lớn là Sơn La và Lai Châu đã sử dụng công nghệ bê tông đầm lăn, tiêu thụ khối lượng tro tương đối lớn, 816.130 tấn.
Theo EVN, ở các NMNĐ phía Bắc, tình hình tiêu thụ tro xỉ tương đối tốt. Đã có nhiều đối tác liên hệ với các nhà máy để tiêu thụ tro xỉ. Công ty CP An Phú tại NMNĐ Uông Bí, Cty CP đầu tư Minh Phòng tại NMNĐ Nghi Sơn 1 để sản xuất phụ gia xi măng. Công ty CP Sông Đà Cao Cường tại NMNĐ Phả Lại để trộn bê tông. Công ty TNHH 2TV Phú Sĩ tại NMNĐ Quảng Ninh, Công ty tro bay Hàn Quốc ViNa Fly Ash tại NMNĐ Phả Lại để sản xuất gạch không nung. Các nhà máy xi măng sử dụng tro xỉ của các NMNĐ điển hình như nhà máy xi măng Hoàng Mai, Bỉm Sơn, Nghi Sơn. Hầu hết các nhà máy đã tìm và ký hợp đồng với các đối tác để tiêu thụ phần lớn lượng tro xỉ của nhà máy. Điển hình là nhà máy Phả Lại và Ninh Bình đã tiêu thụ hết tro xỉ.
Đối với các NMNĐ khu vực phía nam, các NMNĐ mới đưa vào vận hành tại Duyên Hải và Vĩnh Tân thời gian qua đã tích cực tìm cách tiêu thụ tro xỉ. Tuy nhiên, kết quả rất thấp. NMNĐ Duyên Hải 1 và Duyên Hải 3 chủ yếu tiêu thụ tro cho các đối tác sử dụng làm phụ gia xi măng, đến ngày 13/7/2017, mới tiêu thụ được 134.196 tấn, bằng 7,1% tổng lượng tro xỉ.
Ở NMNĐ Vĩnh Tân 2, chủ động làm việc với các đơn vị xử lý tro xỉ như Công ty Duyên Hải, Công ty Bách Chiến, Công ty Bách Thuận, Công ty Long Thành, các nhà máy xi măng khu vực lân cận … Công ty Bách Chiến đã thử nghiệm đóng bao Jumbo tro xuất khẩu thử nghiệm bằng đường biển với khối lượng 7 tấn. Tuy nhiên, cũng mới chỉ dừng ở bước thử nghiệm. Hiện tại công tác thu gom xử lý tro xỉ tại bãi xỉ được thực hiện bởi Công ty Cổ phần Thương Mại & Phát triển Đầu tư THT và Công ty Cổ phần Đầu tư Mãi Xanh.
Công ty Cổ phần Thương mại và Phát triển Đầu tư THT dùng tro xỉ để thi công đường nội bộ, đường nối tầng và đê bao xung quanh bãi thải xỉ. Hiện nay đang ưu tiên lượng tro xỉ để tập trung làm đê bãi xỉ. Công ty CP Đầu tư Mãi xanh ký hợp đồng bao tiêu toàn bộ lượng tro xỉ của NMNĐ Vĩnh Tân 2 cho cả đời dự án (đến năm 2044) để sản xuất vật liệu xây dựng. Hiện nạy, Công ty CP Đầu tư Mãi xanh đã hoàn tất các thủ tục đầu tư và đang xây dựng nhà xưởng, lắp đặt dây chuyền sản xuất; từ tháng 10/2017 đến tháng 3/2018, lần lượt đưa vào vận hành 30 dây chuyền sản xuất để sử dụng 100% tro xỉ phát sinh hàng ngày của nhà máy. Trong thời gian đang xây dựng nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng không nung của Công ty Cổ phần Đầu tư Mãi Xanh , phần tro xỉ còn lại sau khi giao cho Công ty THT sẽ được Công ty Mãi Xanh thu gom vận chuyển và xử lý.
Còn ở NMNĐ Vĩnh Tân 4 và Vĩnh Tân 4 mở rộng, dùng chung bãi xỉ với NMNĐ Vĩnh Tân 2. Hiện nay, NMNĐ Vĩnh Tân 4 đang trong quá trình thử nghiệm, lượng tro xỉ được nhà thầu vận chuyển và xử lý lu lèn tại bãi xỉ. Thời gian qua, một số đối tác có nhu cầu tiêu thụ tro xỉ đề xuất xin được sử dụng tro xỉ của NMNĐ Vĩnh Tân 4 là:
Công ty CP Tàzon (thuộc Tập đoàn Rạng Đông) đề xuất sử dụng không tính phí tro của NMNĐ Vĩnh Tân 4 để nghiên cứu sản xuất gạch, phụ liệu cho bê tổng và xi măng. Dự kiến sử dụng trong năm 2017 là 40 tấn/ngày, kể từ năm 2018 trở đi là 70 tấn/ngày. EVN đã chấp thuận cho Cty Tàzon thực hiện. Tuy nhiên, lượng tro xỉ trong giai đoạn vận hành thử nghiệm của NMNĐ Vĩnh Tân 4 vẫn chưa được tiêu thụ hết và phải lưu giữ tại bãi xỉ.
Công ty TNHH Nhật Trường Bình Thuận đề xuất sử dụng nguồn tro xỉ than của NMNĐ Vĩnh Tân 4 cung cấp cho các đơn vị sản xuất vật liệu xây dựng không nung, trạm bê tông xi măng tại Bình Thuận và các tỉnh lân cận. Dự kiến mức tiêu thụ trong 5 năm như sau: năm thứ nhất 6.000 tấn/tháng; năm thứ 2 là 9.000 tấn/tháng; từ năm thứ 3 là 12.000 tấn/tháng. Nếu thực hiện đạt thì cũng chưa tiêu thụ hết lượng tro xỉ phát sinh trong giai đoạn vận hành. Đồng thời, do công ty này chủ yếu vận chuyển tro xỉ cung cấp cho các đơn vị khác nên khó đảm bảo khả năng tiêu thụ ổn định.
| Hiện nay, trên thế giới có rất nhiều công nghệ xử lý và sử dụng tro xỉ. Theo báo cáo của Hiệp hội tro xỉ Hoa Kỳ (American Coal Ash Association), hàng năm có khoảng 46 triệu tấn tro xỉ được sử dụng vào các mục đích như bê tông, phụ gia xi măng, kết cấu xây dựng, kiên cố nền móng, đường giao thông, khai mỏ. Còn tại Nhật Bản, ví dụ nhà máy điện Reihoku, toàn bộ tro xỉ đã được sử dụng; năm 2015, thải ra 400.000 tấn tro xỉ và 43% được sử dụng làm phụ gia bê tông, 36% trong công nghiệp xây dựng, 19% san lấp mặt bằng. |
Công ty CP Đầu tư Minh Phong đề xuất mua lại toàn bộ tro của NMNĐ Vĩnh Tân 4. Đây là đơn vị có kinh nghiệm đã và đang xử lý tro của NMNĐ Nghi Sơn 1 và Thái Bình 1. Dự kiến tro được sử dụng sản xuất xi măng bê tông thương phẩm và bê tông bền sunfat.
Nhìn nhận của EVN, mặc dù đã có nhiều phương án sử dụng tro xỉ nhưng khối lượng tro xỉ tại các nhà máy vẫn chưa tiêu thụ hết. Đây chính là nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và cũng là cơ hội để các nhà đầu tư trong các lĩnh vực liên quan nghiên cứu, sử dụng nguồn nguyên liệu này.
NGỌC HUYỀN
