Trước đây, người ta cứ nghĩ cây sâm Ngọc Linh chi tồn tại và phát triển ở trên dãy núi Ngọc Linh thuộc hai tỉnh Quảng Nam và Kon Tum cũ. Ai ngờ rằng, cách đây 15 năm giống sâm Ngọc Linh “Quốc Bảo” ấy đã được anh Nguyễn Chí Long, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên ĐTXD Thành Long – Một doanh nhân tiên phong trong việc phát triển sâm Ngọc Linh tại Sơn La dày công mang về gieo trồng và bén rễ trên đất vùng cao Sơn La, đã và đang khẳng định vị thế của mình, mở ra một hướng đi mới đầy triển vọng cho nền kinh tế địa phương…
Sâm Ngọc Linh bén rễ trên đất Sơn La
Được đồng hành cùng chủ vườn sâm Ngọc Linh Sơn La ngược dốc lên với vườn sâm trên đỉnh Sam Ta thuộc xã Chiềng Chung cũ, nay thuộc xã Mường Chanh, tỉnh Sơn La trong một sáng mùa thu nắng vẫn oi nồng. Sau hơn 2 tiếng đồng hồ vượt thung sâu ngược dốc chúng tôi đến khu vườn trồng sâm Ngọc Linh. Bước ra khỏi xe, ai cũng hồ hởi khi được hít thở, tận hưởng bầu không khí trong lành mát lạnh dưới 20 độ C trên đỉnh núi cao gần 2.000 mét so với mực nước biển, khác hẳn thời tiết khắc nghiệt oi nồng trên 35 độ C ở dưới thung lũng trước khi ngược dốc. Buổi sớm, bình minh nơi đây thật lãng mạn khi từng làn gió nhẹ mang theo biển mây trắng bồng bềnh ngập tràn từ dưới thung lũng, cứ dâng dần cao lên ôm trọn đỉnh Sam Ta hùng vĩ, rồi giăng giăng vờn bay thả từng giọt sương mai tinh khiết xuống khu vườn sâm, bám đọng vào kẽ lá, tưới ẩm cho hàng ngàn cây sâm vươn mình sinh sôi.
Để có được thành quả vườn sâm Ngọc Linh bén rễ trên đất Sam Ta là cả một câu chuyện dài. Chỉ biết rằng cách đây hơn 15 năm, anh Nguyễn Chí Long ở thị trấn Hát Lót, huyện Mai Sơn cũ, nay là xã Mai Sơn, tỉnh Sơn La, vốn là nghệ sĩ nhiếp ảnh, nhưng lại cuốn hút bởi cây sâm Ngọc Linh trong một lần tình cờ ngồi trò chuyện cùng một người bạn về cây sâm Ngọc Linh. Từ đó, ngoài đầu tư xây dựng, đam mê nhiếp ảnh, anh còn bị mê hoặc bởi cây sâm Ngọc Linh, nên đã bỏ ra hàng chục tỷ đồng để vào Quảng Nam, Kon Tum, lặn lội, lang thang, ăn ngủ rừng cả tháng trời trên núi Ngọc Linh để tìm hiểu, học cách trồng, chăm sóc, rồi mua cây giống, hạt giống về gieo trồng thử nghiệm tại các triền núi vùng cao vùng Sốp Cộp, Sông Mã, Bắc Yên, Thuận Châu và Mai Sơn của tỉnh Sơn La. Sự đầu tư mạo hiểm của một nghệ sĩ, nhưng rất nghiêm túc, cuối cùng cũng cho mùa củ ngọt, khi cây sâm Ngọc Linh đã chính thức bén rễ trên đất vùng cao Sam Ta của tỉnh Sơn La.
Dưới tán rừng già ẩm ướt sau lưng bản Sam Ta, khu trồng sâm Ngọc Linh với đủ các loại cây từ 1 đến 9 năm tuổi hiện đang được chắm sóc, che chắn cẩn thận, chia lô theo từng khu, từng ngày đâm nhánh, ra hoa, bời bời tươi tốt trên vùng đất mới, đua chen vươn ngọn đón nắng mai. Anh Sồng A Tráng phấn khởi tiết lộ: “Ngoài kỹ thuật trồng, chăm sóc theo đúng quy trình, thì ở đây có lợi thế về thổ nhưỡng, nguồn nước, khí hậu… rất phù hợp, nên cây sâm sinh trưởng, phát triển nhanh. Hàng ngày, công nhân chỉ việc vào rừng lấy mùn đất do lá cây mục lâu năm tích tụ thành phân hữu cơ đầy chất dinh dưỡng mang về bón thúc, nhặt cỏ và bơm nước, vặn vòi tưới phun. Hiện bản có 10 người được Công ty nhận vào làm công nhân với mức lương trung bình 6-8 triệu đồng/tháng; còn công nhân thời vụ có đợt huy động cả bản, lúc cao điểm có đến hơn 50 người vào làm việc cho Công ty để kịp tiến độ. Trước đây, dân bản chúng tôi chỉ trồng cây ngô, cây sắn, nuôi thêm mấy con gia súc, gia cầm, nên vẫn đói nghèo triền miên. Nay chúng tôi đã có cơ hội thay đổi cuộc sống, có công ăn việc làm, thu nhập ổn định từ việc chuyển đổi sang trồng cây sâm Ngọc Linh trên chính mảnh đất của mình”.
Hiện tại, cùng với việc đầu tư thâm canh diện tích đã trồng, Công ty cũng đã trình các cơ quan chức năng để thầu đất, thuê đất, mở rộng địa bàn, tiến tới trồng quy mô lớn tập trung hàng chục ha theo quy hoạch. Đồng thời, chủ động xuống bản chia sẻ kinh nghiệm, hướng dẫn và vận động bà con trồng sâm Ngọc Linh thay thế diện tích trồng cây lương thực ngắn ngày kém hiệu quả của các hộ gia đình. Trước mắt, Công ty đang cung cấp giống, hướng dẫn kỹ thuật, chuyển giao cho bà con trong bản, trong vùng có cùng khí hậu thổ nhưỡng phù hợp để trồng, phát triển đại trà sâm Ngọc Linh và cam kết bao tiêu sản phẩm cho bà con sau khi thu hoạch.
Khẳng định thương hiệu Sâm Ngọc Linh Sơn La
Theo anh Nguyễn Chí Long, thì: Đến thời điểm này có thể khẳng định cây sâm Ngọc Linh phát triển tốt ở Sơn La. Hiện tại, Công ty đang có gần 10.000 cây sâm Ngọc Linh được gieo bằng hạt và trồng bằng cây giống giờ đã có độ tuổi từ 2 đến 9 năm tuổi, trong đó có khoảng 10.000 m2 trồng sâm Ngọc Linh từ 5 năm tuổi đến hơn 9 năm tuổi với tổng giá trị trên 100 tỷ đồng. Công ty đã bắt đầu thu hoạch từ năm 2020, riêng sản lượng năm 2025 đạt trên 1,2 tấn. Theo kết quả của Viện Dược liệu (Bộ Y tế) đánh giá thì chất lượng sâm Ngọc Linh trồng ở Sơn La ngang với sâm Việt Nam, đây sẽ là cơ sở để Sơn La đưa cây sâm Ngọc Linh thành cây trồng không thể thay thế đối với các xã vùng cao của tỉnh có cùng điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng, để tiến tới việc tăng diện tích và nhân rộng mô hình, giúp Công ty và đồng bào các dân tộc vùng cao làm giàu từ việc trồng cây sâm Ngọc Linh.
Tại Gala “Sâm Ngọc Linh trên đất Sơn La – Từ Quốc bảo trở thành sinh kế”, tổ chức tại Sơn La vào năm 2024, các nhà quản lý, nhà khoa học và doanh nghiệp đã cùng nhau thảo luận về các giải pháp phát triển và nâng cao giá trị cây sâm Ngọc Linh trên đất Sơn La. Tiến sĩ Vũ Hồng Sơn, giảng viên Khoa Kỹ thuật thực phẩm, Trường Hóa và Khoa học Sự sống (Đại học Bách khoa Hà Nội) đánh giá cao Công ty đã đầu tư xây dựng xưởng sản xuất và chế biến sâu các sản phẩm từ Sâm Ngọc Linh được trồng ở Sơn La đáp ứng tiêu chuẩn GMP (Good Manufacturing Practice), một yếu tố then chốt để sản phẩm có thể cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Tiến sĩ Sơn khẳng định sâm Ngọc Linh Sơn La không hề thua kém về chất lượng, thậm chí còn có những ưu điểm vượt trội về hàm lượng hoạt chất quý. Việc phát triển đa dạng các dòng sản phẩm từ sâm Ngọc Linh không chỉ đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người dân mà còn mở ra tiềm năng, cơ hội lớn trong việc phát triển các sản phẩm dược liệu có giá trị cao, tiến tới quảng bá và xuất khẩu các sản phẩm sâm Ngọc Linh “made in Sơn La”.
Năm 2021, Công ty bắt đầu sản xuất cao sâm Ngọc Linh Thành Long, rượu sâm Ngọc Linh Thành Long và rượu cao sâm Ngọc Linh Thành Long bằng việc chưng cất, cô đọng từ chính cây sâm Ngọc Linh Sơn La được trồng trên đỉnh Sam Ta, bao gồm cả phần củ, rễ, thân, lá của cây sâm. Đó chính là cách vừa tận thu được những dưỡng chất vô giá trong mỗi cây sâm, vừa giúp giá thành sản phẩm bổ dưỡng này giảm đi nhiều so với giá thành sâm củ tươi hoặc khô, phù hợp với nhu cầu và khả năng tài chính của người tiêu dùng. Tuy mới đưa vào sản xuất, chế biến gần 5 năm nay để cung cấp dược liệu quý chữa bệnh nan y cứu người, được các cơ quan chức năng kiểm định đánh giá cao về chất lượng sản phẩm, thì người tiêu dùng đã cảm nhận, thấy được hiệu quả sau khi sử dụng các sản phẩm từ cao sâm Ngọc Linh Sơn La, nên đã có hàng trăm tin nhắn, lời cảm ơn đầy tâm huyết từ đáy lòng của người bệnh khỏi bệnh trên khắp mọi miền Tổ quốc, thậm chí cả nước ngoài gửi đến, có địa chỉ, số điện thoại cụ thể, phản rồi về hiệu quả sau khi mua uống Cao Sâm Ngọc Linh Sơn La.
Hiện tại, cây Sâm Ngọc Linh trên đất Sơn La đã và đang khẳng định chỗ đứng không thể thay thế mà Viện Dược liệu (Bộ Y tế) khẳng định kết quả ngày 12/4/2023 cho thấy hàm lượng hoạt chất Majonosid R2 (hoạt chất chính đặc trưng cho sâm Việt Nam) trong mẫu sâm Ngọc Linh Sơn La đạt tới 5,74%; tiêu chuẩn hoạt chất saponin tương đương với sâm Ngọc Linh tại Quảng Nam – Kon Tum. Ngoài ra, Công ty cũng gửi mẫu cao sâm Ngọc Linh Sơn La tới Viện Công nghiệp thực phẩm phân tích hàm lượng 17 Acidamin có trong cao sâm. Kết quả, phân tích hàm lượng 17 Acidamin có trong sản phẩm cao sâm Ngọc Linh Sơn La đều đạt chỉ số rất cao so cao sâm có trên thị trường. Trong đó, có hàm lượng Cystein lên tới 36,82; hàm lượng Lysine đạt 1501,58, trong khi một số mẫu cao sâm khác trên thị trường không phát hiện ra hàm lượng Cystein và hàm lượng Lysine.
Hướng phát triển bền vững cho Sâm Ngọc Linh Sơn La
Năm 2022, Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn) có Quyết định về việc cấp bằng chứng nhận bảo hộ cây trồng mới đối với cây sâm Ngọc Linh Sơn La với thời gian bảo hộ 20 năm; Cục Sở hữu Trí tuệ (Bộ Khoa học & Công nghệ) quyết định về việc chấp nhận đơn hợp lệ về việc điều chỉnh “Sâm củ khô” trong nhóm 5 thành “Sâm củ khô dùng cho mục đích y tế”; UBND tỉnh Sơn La cấp chứng nhận các sản phẩm tham gia đánh giá, phân hạng sản phẩm chương trình OCOP và cả 3 sản phẩm Sâm Ngọc Linh Sơn gồm: Cao sâm, rượu sâm và rượu cao sâm đã xuất sắc đạt chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh. Năm 2025, Công ty tiếp tục cho ra sản phẩm mới chế biến từ sâm là Sâm trà, Sâm cà phê. Đây không chỉ là niềm tự hào mà còn là sự khẳng định về chất lượng và tiềm năng, vị thế của sâm Ngọc Linh trồng tại Sơn La.
Cũng tại Gala “Sâm Ngọc Linh trên đất Sơn La – Từ Quốc bảo trở thành sinh kế”, ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La, đã đánh giá cao những đóng góp của cây sâm Ngọc Linh vào sự phát triển kinh tế của tỉnh. Trên cơ sở kết quả đánh giá, khảo nghiệm từ phía các cơ quan chuyên môn, tỉnh Sơn La sẽ đề xuất nhân rộng mô hình trồng sâm Ngọc Linh này theo quy mô lớn. Đồng thời, sẽ giao cho các cơ quan chuyên môn chuẩn bị các thủ tục theo đúng quy định để tiến tới xây dựng thương hiệu cũng như chỉ dẫn địa lý cho cây sâm Ngọc Linh trồng tại Sơn La. Ông đề nghị các doanh nghiệp tiếp tục đầu tư nghiên cứu, xây dựng thương hiệu mạnh mẽ cho các sản phẩm sâm Ngọc Linh, hướng tới mục tiêu đạt tiêu chuẩn OCOP 5 sao, mở đường cho việc chinh phục các thị trường khó tính.
Với những bước tiến vững chắc và định hướng phát triển rõ ràng, sâm Ngọc Linh Sơn La đang dần khẳng định vị thế của mình trên bản đồ sâm Việt Nam. Sự kết hợp giữa nguồn tài nguyên quý giá cùng tâm huyết của các doanh nghiệp, sự hỗ trợ của chính quyền và những nghiên cứu khoa học bài bản hứa hẹn sẽ đưa các sản phẩm sâm Ngọc Linh Sơn La vươn xa, góp phần nâng cao giá trị nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế./.
https://hoichieusangvietnam.org.vn/sam-ngoc-linh-son-la-ngay-cang-khang-dinh-vi-the/
