Hệ thống chiếu sáng công cộng (CSCC) trên địa bàn thành phố (TP) Hà Nội là một trong hệ thống chiếu sáng có quy mô hiện đại, tiên tiến nhất Việt Nam, để duy trì, vận hành hiệu quả Hệ thống trên, luôn được UBND TP Hà Nội quan tâm, điều chỉnh kịp thời. Tuy nhiên, khi TP chuyển đổi mô hình“ bỏ cấp huyện, sát nhập xã” thì công tác quản lý, vận hành hệ thống CSCC cần phải điều chỉnh, phân cấp, hoàn thiện theo hướng tinh gọn, đồng bộ, gắn với năng lực thực tiễn.
Thực trạng công tác phân cấp quản lý của TP Hà Nội
Hệ thống CSCC là một trong những công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị quan trọng phục vụ mục đích công cộng, đảm bảo trật tự an ninh và an toàn cho người dân. Hà Nội là đô thị có quy mô hệ thống CSCC lớn thứ hai cả nước, với tổng chiều dài tuyến chiếu sáng gần 5.400 km trên địa bàn 30 quận huyện, hơn 220.000 bộ đèn các loại, hơn 2.800 tủ điều khiển chiếu sáng. Bên cạnh đó, hệ thống CSCC trên địa bàn thành phố Hà Nội được đánh giá là hệ thống hiện đại bậc nhất Việt Nam hiện nay, với hơn 70% tủ điện điều khiển được kết nối với Trung tâm điều khiển và giám sát (TTĐKGS) CSCC của Thành phố. Trong nhiều năm qua, hệ thống CSCC luôn được Thành phố (TP) Hà Nội quan tâm đầu tư, quản lý một cách bài bản, có hiệu quả góp phần làm cho bộ mặt Thủ đô ngày càng văn minh hiện đại, cuộc sống người dân được đảm bảo an toàn, an ninh trật tự ngày càng được nâng cao.
TP Hà Nội đã trải qua nhiều lần thay đổi về công tác phân cấp quản lý hệ thống CSCC. Trước năm 2017, việc duy tu, duy trì hệ thống CSCC do nhiều cơ quan thực hiện, bao gồm Sở Xây dựng, Sở Giao thông Vận tải và UBND các quận, huyện với sự tham gia của nhiều đơn vị vận hành có năng lực khác nhau. Giai đoạn 2018–2020, Sở Xây dựng là đơn vị chủ đầu tư duy nhất, tổ chức đấu thầu và chia nhỏ các gói thầu quản lý phù hợp với đặc điểm hệ thống.
Từ năm 2021–2025, TP tiếp tục giao Sở Xây dựng làm chủ đầu tư, chia thành 5 gói thầu theo địa giới hành chính; Công ty TNHH MTV Chiếu sáng và Thiết bị đô thị (Hapulico) là đơn vị trúng thầu thực hiện tại 22 quận, huyện.
Thực hiện Nghị quyết số 21/2022/NQ-HĐND ngày 12/9/2022, Thành phố thực hiện phân cấp: Từ năm 2022 Sở Xây dựng quản lý hệ thống chiếu sáng các tuyến đường phố; UBND cấp quận, huyện quản lý hệ thống chiếu sáng tại ngõ ngách đã mang lại một số hiệu quả tích cực, xong bên cạnh đó cũng còn tồn tại nhiều hạn chế cần phải đánh giá một cách khách quan. Cụ thể là:
Ưu điểm:
1). Chủ động trong đầu tư và vận hành: UBND các quận, huyện có thể linh hoạt trong việc đầu tư bổ sung đèn CS tại các khu dân cư, đáp ứng kịp thời các yêu cầu bức xúc về chiếu sáng. Nhờ đó, quá trình bố trí vốn và thực hiện dự án được rút ngắn so với mô hình tập trung trước đây.
2).Tăng cường hiệu quả giám sát từ cơ sở: Một số quận, huyện đã giao nhiệm vụ xác nhận đèn CS cháy, hỏng đến từng phường, tổ dân phố từ đó giúp phát hiện và xử lý nhanh chóng, cải thiện chất lượng dịch vụ và nâng cao mức độ hài lòng của người dân.
3). Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng: Người dân và chính quyền cấp cơ sở cùng tham gia vào quá trình vận hành, giám sát hệ thống CSCC, góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm và ý thức bảo vệ tài sản công.
4). Thích ứng tốt với điều kiện đặc thù: Mỗi địa bàn có thể xây dựng chế độ vận hành phù hợp với nhu cầu chiếu sáng cụ thể của chính quyền địa phương.
Nhược điểm:
1). Khó khăn trong phân định địa giới quản lý: Hệ thống CSCC có tính chất liên thông cao, việc chia tách theo địa giới hành chính dễ dẫn đến chồng chéo trách nhiệm, đặc biệt tại các trạm đèn chung cấp điện cho cả tuyến phố và ngõ ngách và làm gia tăng nguy cơ thiếu đồng bộ về tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng thi công các công trình mới.
2). Tăng đầu mối, giảm hiệu quả quản lý và hạn chế khả năng ứng dụng công nghệ: Số lượng chủ đầu tư lớn khiến việc tổ chức đấu thầu và lựa chọn nhà thầu quản lý vận hành CSCC gặp nhiều khó khăn, đồng thời làm hạn chế khả năng áp dụng công nghệ tiên tiến.
3). Vướng mắc trong thanh toán điện năng tiêu thụ: Chi phí điện năng hiện chiếm khoảng hơn 60% giá trị các gói thầu duy trì hệ thống CSCC. Việc chưa thể tách bạch sản lượng điện năng tiêu thụ cho các trạm đèn dùng chung giữa ngõ ngách và đường phố đã dẫn đến tình trạng nợ đọng lớn đối với các công ty điện lực các quận, huyện. Để giải quyết việc đo đếm chỉ số điện năng tiêu thụ một cách riêng biệt, cần đầu tư ngân sách lớn cho các hạng mục như san tải, tách nguồn và lắp đặt công tơ đo đếm độc lập. Theo ước tính, tại Hà Nội, việc tách nguồn cho các tủ điện dùng chung giữa đường phố và ngõ ngách sẽ phát sinh thêm khoảng 4.700 tủ điện, kéo theo chi phí đầu tư và vận hành tăng đột biến, gây áp lực lớn lên ngân sách chi thường xuyên của thành phố. Trước thực trạng đó, trong các năm 2023, 2024 và 2025, TP Hà Nội đã ban hành một số nghị quyết thông qua Hội đồng nhân dân, cho phép Sở Xây dựng làm đầu mối thanh toán toàn bộ chi phí điện năng tiêu thụ, với tổng mức kinh phí khoảng 175 tỷ đồng mỗi năm.
4). Thiếu thống nhất trong công tác duy trì, sửa chữa: Một số địa phương chưa xây dựng được quy trình xác nhận thay thế sửa chữa, dẫn đến tình trạng sự cố và các nguy cơ mất an toàn trên lưới chiếu sáng không xử lý kịp thời.
5). Hạn chế về năng lực chuyên môn tại cấp cơ sở: Nhiều quận, huyện chưa có bộ phận chuyên trách hoặc cán bộ có trình độ kỹ thuật phù hợp, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá chất lượng, nghiệm thu và giám sát vận hành.
6). Vướng mắc công tác bàn giao sau đầu tư: Đối với hệ thống CSCC trong khu vực như ngõ ngách chung trạm, khu vực công viên vườn hoa, sau khi UBND quận/huyện thực hiện đầu tư, việc đấu nối vào hệ thống hiện có do Sở Xây dựng quản lý có nhiều vướng mắc (không đưa vào khai thác sử dụng được) nguyên nhân do phát sinh khối lượng quản lý vận hành và chi phí chi trả tiền điện ngoài phạm vi của các gói thầu duy trì CSCC hiện tại.
Định hướng và giải pháp
Từ những phân tích nêu trên, có thể nhận thấy rằng, để phù hợp với quan điểm, chủ trương và nguyên tắc của Thành phố trong việc phân cấp quản lý, đồng thời phát huy các ưu điểm, khắc phục những hạn chế của phương thức phân cấp hiện hành, nhất là trong bối cảnh Thành phố đang triển khai chủ trương “xóa bỏ cấp huyện, sáp nhập xã” việc đề xuất mô hình phân cấp quản lý hệ thống chiếu sáng công cộng trong giai đoạn tới cần được định hướng như sau:
- Khu vực 12 quận nội thành (Hệ thống CSCC tập trung mật độ cao, tỷ lệ đèn chiếu sáng ngõ ngách lớn)
- Cấp Thành phố : Tiếp tục thực hiện quản lý tập trung toàn bộ hệ thống CSCC, bao gồm cả chiếu sáng tại các tuyến phố và khu vực ngõ ngách. Thành phố chịu trách nhiệm duy tu, duy trì và vận hành sau đầu tư, đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong toàn hệ thống.
- Cấp xã/phường: Được phân cấp thực hiện đầu tư hệ thống chiếu sáng tại ngõ ngách và các tuyến đường phố trên địa bàn (trong trường hợp triển khai đồng bộ các dự án cải tạo hạ tầng). Sau khi đầu tư hoàn thành, toàn bộ hệ thống sẽ bàn giao lại cho Thành phố tiếp tục quản lý, nhằm bảo đảm tính thống nhất lâu dài.
B . Khu vực ngoại thành (Hệ thống CSCC phân tán, mật độ thấp)
a/ Cấp Thành phố: Thực hiện đầu tư và quản lý sau đầu tư đối với hệ thống chiếu sáng trên các trục giao thông chính như quốc lộ, tỉnh lộ và các tuyến đường hướng tâm vào trung tâm Thành phố.
b/ Cấp xã/phường: Được phân cấp toàn diện (đầu tư, duy tu, duy trì, vận hành) đối với các hệ thống chiếu sáng còn lại trên địa bàn, bao gồm cả hệ thống tại ngõ ngách và các tuyến đường nhánh trong khu dân cư.
Triển khai đồng bộ các giải pháp
- Không chia nhỏ các gói thầu thực hiện công tác quản lý, duy tu, duy trì CSCC, do đặc thù lưới CSCC là một công trình hạ tầng kỹ thuật mang tính chất hệ thống, tính liên thông cao.
- Thể chế hóa việc phân cấp cho cấp phường, xã được đầu tư hệ thống CSCC ngõ ngách và CS các tuyến đường phố trên địa bàn khi triển khai đồng bộ dự án cải tạo hạ tầng để chủ động đáp ứng các nhu cầu cấp thiết dân sinh, sau đó tiếp tục bàn giao cho Sở Xây dựng quản lý sau đầu tư đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất.
- Sở Xây dựng cần xây dựng cơ chế dự phòng vật tư trong các gói thầu quản lý, duy trì hệ thống CSCC bảo đảm khả năng đáp ứng nhanh các nhu cầu nhỏ lẻ phát sinh.
- Cần xây dựng cơ chế xác nhận sự cố bóng cháy, hỏng giữa đơn vị thực hiện vận hành và chủ đầu tư, nhằm bảo đảm tỷ lệ sáng của hệ thống CSCC theo quy định trong thời gian không quá 48 giờ kể từ khi phát sinh sự cố.
- Đi đôi với việc phân cấp, cần tăng cường trách nhiệm của các chủ đầu tư, công tác giám sát của Sở Xây dựng trong việc đảm bảo chất lượng hệ thống CS khi triển khai các dự án đầu tư xây dựng hệ thống CSCC theo phân cấp.
- Tăng cường áp dụng công nghệ trong công tác quản lý vận hành hệ thống CSCC, hướng tới xây dựng hạ tầng đô thị thông minh. Trong đó, cần tiếp tục nâng cao tỷ lệ tủ điều khiển chiếu sáng kết nối về TTĐKGS CSCC của Thành phố, nhằm tối ưu hóa khả năng giám sát, điều khiển từ xa và phát hiện kịp thời sự cố. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số trong CSCC (ứng dụng phần mềm trên điện thoại di động HAPULICO-Smart cho phép người dân phản ánh sự cố và đánh giá chất lượng dịch vụ, góp phần nâng cao tính tương tác, minh bạch và hiệu quả xử lý). Bên cạnh đó, từng bước tích hợp hệ thống CSCC vào nền tảng quản lý ĐTTM của Thành phố, tạo cơ sở dữ liệu liên thông, phục vụ công tác điều hành, giám sát và quy hoạch phát triển hạ tầng kỹ thuật đô thị một cách đồng bộ, hiện đại.
Cùng với sự phát triển đô thị ngày càng hiện đại, trình độ năng lực quản lý nhà nước của các cấp chính quyền địa phương ngày càng được nâng cao. Công tác phân cấp quản lý các lĩnh vực hạ tầng đô thị nói chung và hệ thống CSCC nói riêng cần được Thành phố liên tục rà soát, nghiên cứu và hoàn thiện qua các năm để phù hợp với xu thế chung và từng giai đoạn phát triển đô thị, Kinh tế- Xã hội của Thủ đô.
https://hoichieusangvietnam.org.vn/phan-cap-quan-ly-he-thong-chieu-sang-cong-cong-ha-noi-khi-bo-cap-quan-huyen/
