Những năm gần đây, pin năng lượng mặt trời được lắp ngày càng nhiều trên tàu đánh cá ngoài biển và ghe hoạt động trong sông, đưa lại nhiều lợi ích thiết thực.
Trên tàu đánh cá ngoài biển
Thường một tàu đánh cá ngoài biển được lắp đặt các tấm pin để hấp thụ năng lượng mặt trời, 2 bình ắc quy để tích điện từ pin năng lượng mặt trời. Bên cạnh, một hệ điều khiển theo dõi quá trình nạp điện từ pin năng lượng mặt trời vào bình ắc quy sử dụng cho việc chiếu sáng và sinh hoạt khác trên tàu.
Tàu cá nước ta chủ yếu có công suất nhỏ nên lắp đặt pin năng lượng mặt trời chỉ từ 1 – 2 kWp (đơn vị công suất của pin năng lượng mặt trời). Theo đó, 1 kWp tạo ra 3 – 4 kWh điện/ngày, dùng cho đèn, quạt, radio, bộ định vị GPS, máy tầm ngư, radar… trên tàu.
Trước đây, nguồn điện trên tàu cá chủ yếu từ động cơ tàu. Khi động cơ tàu gặp sự cố, ngư dân sẽ không có điện dùng cho các thiết bị để liên lạc với đất liền, đặc biệt trong điều kiện thời tiết xấu. Do vậy, lắp hệ thống pin năng lượng mặt trời, ngư dân sẽ có nguồn điện ổn định để duy trì các thiết bị liên lạc, yên tâm đánh bắt xa bờ dài ngày.
Bên cạnh, khi ngư dân nghỉ ngơi trên biển, động cơ tàu không hoạt động, lúc này pin năng lượng mặt trời càng phát huy tác dụng. Nhờ pin, ngư dân vẫn có điện sử dụng cho nhiều hoạt động cần thiết mà không tốn chi phí phát điện.
Ưu điểm của pin năng lượng mặt trời là nguồn điện ổn định, đảm bảo hệ thống thông tin liên lạc thông suốt, tiết kiệm dầu chạy máy phát điện, giảm rủi ro, tai nạn nghề nghiệp, không gây tiếng ồn và giảm khí phát thải gây ô nhiễm môi trường. Khi sử dụng pin năng lượng mặt trời, mỗi chuyến biển, ngư dân có thể tiết kiệm được nhiều tiền dầu chạy máy phát điện phục vụ sinh hoạt trên tàu.
Chi phí lắp đặt hệ thống pin năng lượng mặt trời khoảng 80 triệu đồng cho 1 tàu cá. Một số địa phương đang có chính sách hỗ trợ ngư dân chi phí lắp đặt để phát triển hệ thống pin năng lượng mặt trời trên tàu đánh cá.
Trên ghe thuyền ở sông rạch
Vùng ĐBSCL kênh rạch chằng chịt, ghe thuyền phục vụ giao thương, du lịch nhộn nhịp. Mấy chục năm nay, ghe thuyền chạy bằng xăng dầu phổ biến và gây ra nhiều vấn đề cho môi trường sông nước như ô nhiễm khói xăng dầu, tiếng ồn. Trong xu thế phát triển xanh, bảo vệ môi trường đã có ghe thuyền chạy bằng năng lượng điện mà điện năng lượng mặt trời là chủ yếu.
Nhiều sản phẩm thực tế đã được giới thiệu. Chẳng hạn, 6 tấm pin năng lượng mặt trời với tổng công suất là 2.200 Wp, kèm 1 biến tần năng lượng mặt trời độc lập tích hợp điều khiển sạc công suất 2.000 W, với 2 bình ắc qui 12V-200 Ah loại chuyên dụng cho điện năng lượng mặt trời. Hệ thống này thu được lượng điện trung bình trong một ngày nắng là 6.600 Wh.
Hệ thống được thiết kế để phục vụ nhu cầu sử dụng điện cơ bản trong ngày như: Đèn, quạt mát, tivi, nồi cơm điện, tủ lạnh, thông tin liên lạc.
Sử dụng hệ thống điện mặt trời độc lập giúp tiết kiệm chi phí nhiên liệu và là giải pháp hoàn hảo để thay thế máy phát điện động cơ xăng dầu. Hệ thống này giảm gây ô nhiễm môi trường, tiếng ồn, chi phí nhiên liệu, vận hành, bảo trì bảo dưỡng như máy xăng dầu.
Thương hồ với điện mặt trời
Thương hồ với ghe thuyền buôn bán trên sông ở ĐBSCL gần đây lắp nhiều pin năng lượng mặt trời để tạo ra điện phục vụ sinh hoạt và nhu cầu văn hóa, giải trí. Nhà báo Hòa Hội ở Báo Tiền Phong kể chuyến đi đến chợ nổi Cái Răng ở thành phố Cần Thơ, khi trời chưa sáng thấy nhộn nhịp với hàng trăm ghe thuyền buôn bán đủ loại nông sản. Mỗi ghe có 2-3 bóng đèn làm sáng bừng cả khúc sông.
Ngồi trước mũi chiếc ghe khoai lang đậu giữa sông có lắp tấm pin mặt trời, ông Lâm Văn Phong (58 tuổi, quê ở xã Ninh Thới, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh) cho biết, trước đây vợ chồng ông sử dụng bình ắc quy để thắp sáng, nhưng từ năm 2020 đến nay ông chuyển sang sử dụng pin năng lượng mặt trời. Chỉ vào tấm pin đặt trên mui ghe, ông nói: “Nó có công suất 420W, mua cách đây 5 năm giá 2,7 triệu đồng (pin và bộ sạc) tận dụng bình ắc quy và đèn có sẵn. Nhờ nó mà tôi có thể thắp sáng 4 -5 bóng đèn từ đầu đến cuối ghe”.
Không chỉ ở chợ nổi Cái Răng, ngược sông Hậu về thượng nguồn khoảng 60 km, ở chợ nổi Long Xuyên (An Giang) cũng có nhiều thương hồ lắp pin năng lượng mặt trời trên mui để phục vụ sinh hoạt hằng ngày. Ghe của bà Nguyễn Thị Hạnh, 57 tuổi, một trong số đó. Cuối giờ chiều một ngày đầu tháng 3, vừa quay về ghe sau khi bán xong rau cải trên chiếc xuồng tam bản nhỏ, bà cắm ngay chiếc loa rao hàng vào ổ điện sạc cho đầy pin để hôm sau đi bán tiếp. Bà chia sẻ: “Bây giờ bán buôn ế ẩm lắm, mỗi ngày kiếm được 100.000 – 200.000 đồng là mừng. Làm ngày nào ăn ngày đó chứ cũng chẳng dư dả gì. Nhờ chiếc loa này mà tôi rao hàng được, chứ giữa sông rao bằng miệng thì khan cả giọng”.
Nói xong, bà biểu diễn bằng cách ấn vào chiếc nút nhỏ trên loa để từ đó phát ra giọng rao hàng lanh lảnh của bà được thu sẵn. Trước đây, bà Hạnh dùng điện câu đuôi từ trên bờ kéo xuống ghe thắp sáng, đến năm 2020 bà chuyển sang dùng pin năng lượng mặt trời.
Thật ra tấm pin năng lượng mặt trời giúp vợ chồng bà Hạnh rất nhiều. Ông Hồ Văn Dân, chồng bà Hạnh, ngồi bên cạnh tiếp lời: “Từ ngày có 2 tấm pin năng lượng, cuộc sống gia đình tôi thoải mái hơn, có điện nấu cơm, hát karaoke, xài quạt mà không sợ hết điện. Lúc trước không có, xài tiện tằn lắm. Chưa kể lúc không có tiền sạc bình, trời tối om, mò tới mò lui đêm hôm vất vả. Nhiều lúc ăn cơm tối, sử dụng đèn dầu leo lét, muỗi cắn đập không kịp”.
Cũng còn khó khăn, bất cập
PGS-TS. Lê Anh Tuấn – Khoa Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên Trường Đại học Cần Thơ – cho biết, ghe thương hồ lắp tấm pin năng lượng đi lại trên sông có ít nhất 10 giờ tiếp xúc ánh nắng mặt trời, rất thuận tiện lấy điện tích trữ vào bình ắc quy để thắp sáng trong sinh hoạt. “Trước đây mỗi lần hết điện thương hồ phải mang bình ắc quy lên bờ sạc, tốn tiền bạc và công sức. Còn bây giờ họ lắp trên mui ghe để lấy điện dùng trực tiếp và dễ dàng, hiệu quả lâu dài rất tốt. Hiện nay một số bà con còn lắp pin năng lượng trên ghe để lấy điện chạy động cơ phục vụ khách trong các khu du lịch nhằm không gây tiếng ồn và khói bụi ô nhiễm”, PGS-TS. Lê Anh Tuấn nói.
Rõ ràng điện mặt trời đã giúp cuộc sống của nhiều thương hồ tại ĐBSCL thêm phần dễ chịu và thoải mái. Chưa kể nó còn giúp họ tránh được những sự cố không ngờ của việc sử dụng đèn dầu như trước đây. Ở chợ nổi Ngã Năm (Sóc Trăng) có lẽ không ít người biết câu chuyện gần 30 năm trước, một thương hồ đêm ngủ vô ý làm đèn dầu ngã vào can xăng dự trữ trên ghe rồi bốc cháy, cả 2 vợ chồng và đứa con tử vong.
Tuy nhiên sử dụng điện mặt trời cũng có những khó khăn. Trước tiên là khoản tiền đầu tư lắp pin mặt trời khá lớn, khiến nhiều người đắn đo. Ông Dân ở chợ nổi Long Xuyên vừa đề cập ở trên đang sở hữu 2 tấm pin năng lượng mặt trời, tấm đầu mua năm 2020 và tấm sau mua năm 2022, mỗi tấm 170W gắn trên mui ghe, kể lại: “Tầm 10 năm trước tôi đã muốn mua, nhưng khi đó giá khoảng 10 triệu đồng/bộ mà thu nhập cả nhà hàng tháng chỉ tầm 6 -7 triệu nên không mua nỗi. Nhiều năm sau, khi tấm pin rẻ, tôi mới vay tiền trả góp để mua hai tấm pin hơn 5 triệu đồng”.
Từ khi có pin năng lượng mặt trời, vợ chồng ông Dân không còn phải xài điện câu đuôi kéo từ trên bờ xuống mất mỗi tháng trung bình 600.000 đồng. Rõ ràng gia đình ông đã bớt được khoản tiền này, nhưng nếu không may tấm pin bị hư hỏng thì ông không biết xoay xở tiền đâu mua lại để sử dụng vì hoàn cảnh hiện tại của gia đình ông vẫn khó khăn.
Rồi xài pin năng lượng mặt trời chỉ thuận lợi vào mùa nắng, chứ vào mùa mưa khi số giờ chiếu sáng của mặt trời trong ngày ít đi thì thật bất cập. Ông Dân nói tiếp: “Trời mưa bão kéo dài 2 – 3 ngày liên tục, đốt đèn còn không cháy, nói gì đến điện mặt trời”.
Đâu là giải pháp?
Cũng theo Nhà báo Hòa Hội, ông Trương Hữu Bảo là Giám đốc Công ty TNHH Giải pháp Công nghệ Hoài Bảo, chuyên kinh doanh lĩnh vực đèn năng lượng mặt trời tại Hậu Giang, cho biết hiện nay chi phí lắp đặt pin năng lượng đã giảm nhiều so với trước. Cụ thể, thương hồ lắp trên ghe tấm pin 150W chỉ còn khoảng 2,5 triệu đồng cho cả bộ gồm: tấm pin, bộ điều khiển sạc điện mặt trời (biến từ pin năng lượng mặt trời xuống bình ắc quy), bình ắc quy và đèn. So với 5 năm trước, mức giá này đã giảm khoảng 50%. Tuy nhiên, giá giảm như thế nhưng không ít thương hồ ĐBSCL vẫn khó tiếp cận vì hoàn cảnh khó khăn.
Điển hình như bà Nguyễn Thị Kim Chưởng, 63 tuổi, ở chợ nổi Cái Răng, sống lênh đênh trên sông nước từ nhỏ nhưng mới biết đến năng lượng mặt trời nhờ có người giúp cho một bộ đèn thắp sáng cách nay 8 năm. Sau 3 năm sử dụng, đèn xuống cấp rồi hư luôn. Từ đó bà lại xài điện câu đuôi từ trên bờ vì không có tiền sắm bộ đèn năng lượng mới.
Đặt vấn đề với ông Bảo về biện pháp hỗ trợ, giảm giá pin năng lượng mặt trời để các thương hồ dễ tiếp cận? Ông Bảo chia sẻ, hiện tại công ty của ông chưa có chính sách với đối tượng khách hàng đặc biệt này.
Trong khi đó, ông Lê Văn Hoàng, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin quận Cái Răng cho biết, hiện nay nhiều thương hồ ở chợ nổi Cái Răng vẫn còn sử dụng điện câu đuôi kéo từ trên bờ xuống, điều này rất không an toàn. Ông nói: “Pin năng lượng mặt trời thật sự có ích cho cuộc sống của thương hồ trên sông nước. Nhưng hiện tại Nhà nước khó hỗ trợ họ lắp đặt vì luật ngân sách chưa cho phép”.
Thực tế là vào năm 2017 từng có một đơn vị tài trợ 100 bộ đèn năng lượng mặt trời cho thương hồ ở chợ nổi Cái Răng. Mỗi hộ dân được tặng một bộ gồm bóng đèn, tấm pin năng lượng mặt trời và bộ sạc, trị giá khoảng 1,5 triệu đồng. Một trong những người nhận được bộ đèn năng lượng là chị Nguyễn Thị Tố Trinh đã sống hơn 20 năm tại chợ nổi Cái Răng, cho biết: “Mỗi tối tôi chỉ thắp sáng đèn khoảng 3 – 4 giờ là hết điện. Hôm sau nắng lên, tích điện từ tấm pin rồi tối sử dụng tiếp. Cứ thế kéo dài khoảng 3 năm bị hỏng và nghỉ sử dụng luôn đến giờ”.
Theo ông Đặng Ngọc Nhẫn, Giám đốc Trung tâm Văn hóa Thể thao và Truyền thanh quận Cái Răng, các tấm pin năng lượng hỗ trợ cho bà con hồi năm 2017 phần lớn đã hư hỏng, một số người đã thay mới nhưng nhiều người không thể mua mới vì không có điều kiện. Hiện nay địa phương đang kêu gọi các đơn vị, tổ chức hoặc doanh nghiệp chung tay hỗ trợ pin năng lượng mặt trời cho bà con có hoàn cảnh khó khăn.
Còn ở trên Núi Cấm (Tịnh Biên, An Giang), cách nay 5 năm có một tổ chức đã hỗ trợ 50% chi phí lắp đặt pin năng lượng mặt trời cho bà con để có điện sinh hoạt vì khu vực đó điện lưới quốc gia chưa tới. Từ nguồn điện “trời cho” này mà nhiều người dân nơi hẻo lánh đã thoát nghèo, cuộc sống thay đổi tích cực. Mô hình này đáng để tham khảo.
THANH HẢI – TC AS&CS số in tháng 6/2025
