Dự án “Phát triển và thúc đẩy công nghệ LED cho chiếu sáng chung tại Việt Nam”(Dự án LED) được giao choTrung tâm Phát triển công nghệ cao (HTD), Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) thực hiện. Mục tiêu của Dự án là giảm thiểu lượng phát thải các khí nhà kính (GHG) thông qua chuyển đổi thị trường chiếu sáng hướng đến các sản phẩm chiếu sáng LED tại Việt Nam. Mục tiêu này sẽ được thực hiện bằng cách tháo gỡ các rào cản đối với việc tăng cường sản xuất và sử dụng các sản phẩm LED ở Việt Nam thông qua 2 hợp phần:(i) Chuyển giao kỹ năng, tri thức và công nghệ sản xuất đèn LED tại Việt Nam;(ii) Trình diễn việc sản xuất trong nước các thiết bị chiếu sáng LED mang tính thương mại, với chi phí hiệu quả. Để thực hiện được mục tiêu trên, một trong các hợp phần công việc mà Dự án phải triển khai là hỗ trợ cho Việt Nam xây dựng và ban hành hệ thống Tiêu chuẩn, Quy chuẩn về chiếu sáng LED trong giao thông và đô thị.
Tính cấp thiết của việc xây dựng tiêu chuẩn quốc gia về chiếu sáng LED
Theo báo cáo năm 2012 của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tổng lượng điện tiêu thụ ở Việt Nam trong năm 2012 là 117,59 triệu MWh, trong đó điện dành cho chiếu sáng ước tính là 25,3% hay 29,75 triệu MWh.Dự án thí điểm của Bộ Công Thương năm 2011-2012, chứng minh mức tiết kiệm năng lượng của đèn LED đến 50% so với các loại đèn truyền thống, nên Chính phủ Việt Nam đã khuyến khích việc áp dụng các biện pháp tiết kiệm năng lượng trong chiếu sáng như một ưu tiên,việc đưa đèn LED vào trong chiếu sáng đô thị và giao thông đã và đang được triển khai. Việc sử dụng chiếu sáng công trình giao thông dùng đèn LED tại các đô thị, đặc biệt là tại các đô thị lớn như TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các đô thị loại 1 trực thuộc Trung ương đang được đẩy mạnh. Tuy nhiên, hệ thống các Tiêu chuẩn, Quy chuẩn Việt Nam quy định hướng dẫn về sử dụng chiếu sáng LED trong giao thông, đô thị hiện vẫn chưa được ban hành để làm cơ sở cho việc thực hiện trong thực tế, đây là vấn đề đang ngày càng trở nên bức thiết, là một trong rào cản trong việc đưa LED vào sử dụng thay thế hệ thống chiếu sáng công cộng trong giao thông và đô thị. Ở một số đô thị lớn như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, nhằm giải quyết vấn đề trên, Chính quyền thành phố đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn tự nghiên cứu và ban hành tiêu chuẩn địa phương cho chiếu sáng công cộng sử dụng đèn LED, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến chiếu sáng cho công trình giao thông đô thị. Vì vậy, để đáp ứng nhu cầu bức thiết trong thực tế, đồng thời bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc thì việc nghiên cứu, dự thảo và ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật về chiếu sáng sử dụng công nghệ LED trong các công trình giao thông đô thị (trước mắt là đường phố, hầm đường bộ đô thị) đang là cần thiết.
Khi xây dựng các các tiêu chuẩn này phải thể hiện được các chỉ tiêu và các yêu cầu kỹ thuậtđể bảo đảm các yếu tố: chất lượng ánh sáng, hiệu quả tiết kiệm điện năng, an toàn xây dựng, an toàn trong khai thác sử dụng, an toàn cháy nổ, an toàn điện, bảo vệ môi trường và các yêu cầu kỹ thuật khác nhằm đáp ứng tính hiệu quả của hệ thống chiếu sáng dùng công nghệ LED so với các hệ thống chiếu sang cũ trong công trình giao thông đô thị(đường phố, hầm đường bộ trong đô thị).
Triển khai các công việc cần thiết
Để xây dựng, ban hành được hệ thống các Tiêu chuẩn, Quy chuẩn quốc gia cho chiếu sáng LED, trong giai đoạn đầu các chuyên gia của Dự án đang tập trung vào các công tác thu thập, tổng hợp, đánh giá về tình hình thực hiện các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và các quy định hiện hành liên quan đến lĩnh vực chiếu sáng công trình giao thông đô thị; Tìm hiểu, nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và sự cần thiết về tiêu chuẩn Quốc gia về chiếu sáng LED cho các công trình giao thông, đô thị. Trong đó tập trung vào các nội dung chiếu sáng hiệu suất cao bao gồm chiếu sáng sử dụng công nghệ LED; Khảo sát, đánh giá thực trạng sử dụng công nghệ LED trong chiếu sáng công trình giao thông đô thị tại Việt Nam;Thu thập, nghiên cứu thông tin và các tài liệu chuyên ngành trong nước và ngoài nước có liên quan đến lĩnh vực chiếu sáng trong đó có chiếu sáng dùng công nghệ LED, chuẩn bị công tác nghiên cứu về cơ sở khoa học để dự thảo các nội dung tiêu chuẩn; Hiện nay, đang tiến hành dự thảo khung tiêu chuẩn.
Kinh nghiệm quốc tế
Nhật bản. Nhật bản là quốc gia có nhà khoa học được giải Nobel về phát minh liên quan đến LED và ứng dụng trong chiếu sáng, là quốc gia trong khu vực tiên phong trong xây dựng hệ thống Tiêu chuẩn về chiếu sáng sử dụng nguồn sáng LED. Qua tìm hiểu, nghiên cứu và làm việc với các chuyên gia quốc tế, Ở nhật Bản, Hệ thống các tiêu chuẩn về chiếu sáng LED đã được biên soạn khá hoàn chỉnh, đầy đủ. Về môi trường thời tiết khí hậu tương đối giống Việt nam nên thuận lợi cho việc adapted ( chuyển giao, làm cho phù hợp). Hiện tại Nhật bản đang giúp một số nước Asean: Inđonesia, Việt nam,…, hướng dẫn biên soạn tiêu chuẩn chiếu sáng, sử dụng nguồn sáng LED trong thiết kế tính toán chiếu sáng đường giao thông và hầm giao thông đô thị theo tiêu chuẩn của Nhật Bản. Bao gồm các nội dung: JIS C 8105-2- Thiết bị chiếu sáng-Phần 1: Quyđịnh chungvềcácyêucầu an toàn; JIS C 8105-2- 3Thiết bị chiếu sáng-Phần 2-3: Quy định về cácyêu cầuan toàn liên quan đến thiết bị chiếu sángđường phố; JIS C 8105-3Thiết bị chiếu sáng-Phần 3: Quy định chungvềcácyêucầu tính năng; JIS C 8105-3 -5 Thiết bị chiếu sáng-Phần 5: Phương pháp đo lường phân bố ánh sáng; JIS C8131 Thiết bị chiếu sáng đường; JIS C8153 Thiết bị điều khiển dùng cho mô-đun LED -Quyđịnh về cácyêu cầu tính năng; JIS C8155 Mô-đunLED dùng chiếu sáng chung – Quyđịnh về cácyêu cầu tính năng.
Châu Âu- Bắc Mỹ Kinh nghiệm quốc tế về sự cần thiết của tiêu chuẩn quốc gia về chiếu sáng LED cho các công trình giao thông đô thị”. Các quốc gia này đã ứng dụng chiếu sáng sử dụng nguồn sáng LED tự nhiều năm nay, tuy nhiên đã tồn tại một số bất cập như ô nhiễm ánh sáng, một số tính năng cần xem xét
Tại cuộc họp thường niên của Hiệp hội Y khoa Mỹ (AMA) tại Chicago vào ngày 14 tháng 6/2017, AMA vừa thông qua một tuyên bố chính thức về chiếu sáng đường phố: thiết kế cần phải phù hợp như thế nào giữa công nghệ mới và liên quan chặt chẽ giữa ánh sáng và sức khỏe con người,chiếu sáng cần phải dịu hơn và đỡ chói hơn.
Các tuyên bố, nhất trí thông qua, các đô thị đang thay thế đèn đường hiện có với đèn LED hiệu quả và lâu dài để tiết kiệm chi phí về năng lượng và bảo trì, đáp ứng với sự gia tăng mạnh mẽ về việc sử dụng của đèn LED trên toàn quốc. Một ủy ban AMA đã ban hành hướng dẫn về cách thức cộng đồng để làm sao có thể chọn đèn đường LED nhưng “giảm thiểu tiềm năng có hại đến sức khỏe con người, tác hại môi trường”. AMA đã thực hiện ba khuyến nghị trong báo cáo chính sách mới của mình:Đầu tiên, AMA hỗ trợ “chuyển đổi thích hợp để đưa Light Emitting Diode (LED) vào ánh sáng cho cộng đồng, làm giảm tiêu thụ năng lượng và giảm việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch.”; Thứ hai, AMA “khuyến khích giảm thiểu và kiểm soát nguồn sáng có chứa lượng quang phổ màu xanhvà làm giảm độ chói.”; Thứ ba, AMA “khuyến khích sử dụng thiết bị chiếu sáng có chỉ số nhiệt độ màu 3000K hoặc thấp hơn cho việc lắp đặt đèn LED ngoài trời như đường giao thông… Tất cả các đèn LED chiếu sáng phải được che chắn đúng cách để giảm thiểu độ chói và con người gây thiệt hại và tác động môi trường, và cần xem xét để làm dịu độ chói của LED trong giờ cao điểm. ”
Những vấn đề đặt ra
Từ những kết quả nghiên cứu, các chuyên gia Dự án đã cho thấy những hạn chế, bất cập trong việc Xây hệ thống Tiêu chuẩn, Quy chuẩn quốc gia về chiếu sáng LED trong giao thông và đô thị. Đó là, về việc thông tin và các tài liệu chuyên ngành trong nước có liên quan đến lĩnh vực chiếu sáng sử dụng công nghệ LED cho đường phố là rất hiếm, do công tác đầu tư nghiên cứu chưa được quan tâm sâu sát, mặt khác việc sử dụng các thiết bị chiếu sáng đường phố còn nhiều hạn chế về số lượng nên thực sự có được thông tin và tài liệu về tiêu chuẩn thiết kế kỹ thuật chiếu sáng đường phố sử dụng nguồn sáng LED là vô cùng khó khăn; Khoa học và công nghệ về lĩnh vực chiếu sáng sử dụng nguồn sáng LED cho chiếu sáng đường phố rất phong phú và phát triển nhanh chóng như vũ bão, nhưng để tiếp cận được nguồn tài liệu này cũng là điều hết sức khó khăn, cần có sự hợp tác chặt chẽ và lâu dài với các đối tác như Nhật bản, EU, và đặc biệt với các nước, vùng lãnh thổ khác trong khu vực như Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn độ, Đài Loan…; Cần đầu tư nhiều hơn cho công tác thu thập thông tin tài liệu và cơ sở dữ liệu trong cũng như ngoài nước liên quan đến Tiêu chuẩn,Quy chuẩnchiếu sáng đường phố sử dụng nguồn sáng LED. Mở rộng giao lưu giữa các nhà khoa học, các cơ sở nghiên cứu và các cơ quan quản lý vận hành hệ thống chiếu sáng công cộng đường phố đô thị để trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ thông tin về chiếu sáng sử dụng nguồn sáng LED cho đường phố.
Sau khi xây dựng xong bản dự thảo các tiêu chuẩn kỹ thuật về chiếu sáng sử dụng công nghệ LED trong các công trình giao thông đô thị (đường phố, hầm đường bộ đô thị), Dự án sẽ phối hợp với Cục Hạ tầng Cơ sở Bộ Xây dựng tổ chức lấy ý kiến đóng góp rộng rãi của các chuyên gia, các nhà sản xuất và cung cấp dịch vụ chiếu sáng, các cơ quan quản lý nhà nước các cấp có liên quan, để hoàn chỉnh bản dự thảo trình Bộ Xây dựng xem xét và ban hành./.
Trần Hậu
