Cty cổ phần Chiếu sáng công cộng (CSCC) TP Hồ Chí Minh – Sapulico có nhiều kinh nghiệm đầu tư xây dựng mới, sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích, chiếu sáng đô thị(CSĐT); đã tham gia nhiều công trình, dự án, gói thầu với nhiều hình thức (đặt hàng, chỉ định thầu, đấu thầu…). Sapulico mong được chia sẻ kinh nghiệm, nhằm mục tiêu chung chiếu sáng tốt hơn; minh bạch, công bằng trong đấu thầu cung cấp dịch vụ công ích; vừa tiết kiệm được ngân sách vừa nâng cao chất lượng dịch vụ.
Từ năm 2005 đến nay, cơ chế chính sách liên quan đấu thầu trong hoạt động chiếu sáng đô thị (CSĐT) đã cơ bản hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý áp dụng đồng bộ, thống nhất. Để hoàn thiện hơn nữa cơ chế chính sách đấu thầu, tiến tới chiếu sáng tốt hơn; nhất là tạo sự cạnh tranh lành mạnh, thật sự, công bằng cho mọi doanh nghiệp, cần quan tâm hơn đến một số nội dung.
Về cơ chế, chính sách đấu thầu
Cần có quy chế đấu thầu, quy chế đặt hàng đối với sản phẩm, dịch vụ quản lý, duy tu hệ thống CSCC, tạo hành lang pháp lý triển khai.
Thực hiện Nghị định 130/2013/NĐ-CP 16/10/2013, các bộ/ngành, UBND tỉnh, thành phố đã hướng dẫn chi tiết quy trình thủ tục, hồ sơ đấu thầu, đặt hàng, giao kế hoạch sản phẩm, dịch vụ công ích, trong đó có CSĐT. Tại TP HCM đã ban hành đối với ngành tài nguyên & môi trường, nhưng chưa có lĩnh vực CSĐT, mặc dù từ năm 2015 Thành phố đã có Kế hoạch thực hiện Nghị định 130/2013/NĐ-CP (Quyết định 3114/QĐ-UBND 26/6/2015).
Theo Nghị định, Chính phủ đã giao bộ/ngành liên quan, quy định cụ thể chất lượng, quy cách, định mức, giá, đơn giá để đấu thầu hoặc đặt hàng. Tuy nhiên, trong thực hiện còn nhiều vướng mắc, cần hướng dẫn nhất quán. Ví dụ, thuế VAT với vật tư đầu vào. Thông tư 219/2013/TT-BTC 31/12/2013 (Bộ TC) và Nghị định 209/2013/NĐ-CP 18/12/2013 đã quy định đối tượng không chịu thuế VAT, trong đó có dịch vụ CSCC; theo đó, VAT đầu vào của hóa đơn mua hàng hóa, dịch vụ phục vụ CSCC phải tính vào chi phí, giá vốn hình thành giá cung ứng dịch vụ. Nhưng tại TP HCM Sapulico chưa được thanh toán, vì đang chờ hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền, và đơn giá duy trì không có VAT với vật tư, vật liệu đầu vào. Trong khi đó, Quyết định 510/QĐ-UBND 30/1/2015 UBND TP Hà Nội phê duyệt đơn giá sản phẩm dịch vụ công ích năm 2015 tại Hà Nội, điểm e nêu: “Đơn giá duy trì công viên cây xanh, chăn nuôi động vật, duy trì sửa chữa hệ thống CSCC có tính thuế VAT đối với vật tư, vật liệu đầu vào do không chịu thuế VAT đầu ra”.
Để khuyến khích nâng cao năng suất lao động, cải tiến công nghệ, ứng dụng công nghệ tiên tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ và tiết kiệm chi phí thì phải thay đổi căn bản phương thức giá, nghiệm thu, thanh toán. Không cần quan tâm từng thành phần chi phí cấu thành giá trị hợp đồng mà phải quan tâm đơn giá sản phẩm dịch vụ công ích cuối cùng. Thông qua áp dụng hợp đồng với đơn giá hợp đồng và phương thức nghiệm thu theo nguyên tắc nhà nước quản lý đơn giá, chất lượng sản phẩm-dịch vụ cuối cùng (khoán đơn giá sản phẩm).
Về định hướng khi tổ chức đấu thầu
Trước hết, về phân chia quy mô gói thầu. Nên phân chia quy mô địa bàn quản lý theo khu vực (một số quận, huyện) hay mô hình xây dựng đô thị vệ tinh của Thành phố; nếu chia quá nhỏ (theo phường, quận hoặc đường) sẽ lãng phí và chậm đáp ứng yêu cầu.
Theo kinh nghiệm các nước tiên tiến và của Sapulico, do đặc thù hệ thống CSĐT mang tính đồng bộ, liên thông nhiều khu vực, nếu chia nhỏ sẽ phá vỡ tính đồng bộ, liên thông, không rõ trách nhiệm, nhất là với địa bàn giáp ranh. Mặt khác, khi chia nhỏ và được giao cho nhiều nhà thầu thì trong thực hiện có thể dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, khó quản lý, dễ ảnh hưởng đến chất lượng hệ thống. Đặt biệt, qua quá trình phân định các khu vực quản lý đã hình thành những phân khu hệ thống; vì thế khi chia nhỏ sẽ dẫn đến chồng lấn hệ thống, gây mất an toàn trong quá trình xử lý hệ thống, quản lý tuần tra sửa chữa sẽ khó hơn.
Thứ hai, về năng lực nhà thầu. Phải chọn nhà thầu có năng lực, kinh nghiệm tương xứng, tránh ra đề dễ dãi hoặc không rõ ràng. Ví như trường hợp đấu thầu ở Kiên giang, hồ sơ mời thầu (HSMT) không yêu cầu chứng minh nguồn nhân lực tối thiểu, chỉ yêu cầu chỉ huy trưởng công trình có học vấn 12/12 mà không cần chứng chỉ tay nghề hoặc bằng kỹ sư môi trường… Hay trong HSMT không cụ thể từng danh mục thực hiện (Quét rác mấy lần/ngày? Tuyến nào 2 ngày/lần? Quét một hay hai bên? Tỷ lệ % dự phòng phí cho việc phát sinh khối lượng rác? Giá dự thầu có VAT chưa…?)
Nhà thầu “đáp ứng yêu cầu” là phải giàu năng lực, kinh nghiệm, sở hữu thiết bị chuyên dùng phù hợp hệ thống hiện hữu cùng đội ngũ cán bộ nhân viên lành nghề, sở hữu thuộc nhà thầu. Cần có đội ngũ cán bộ nhân viên lành nghề để kịp thời phát hiện khuyết tật, đề xuất duy tu, sửa chữa kịp thời. Phương tiện, thiết bị chuyên dùng phải luôn sẵn sàng, nhất là khi ứng phó sự cố.
Nếu nhà thầu thiếu nhân sự kỹ thuật lành nghề, thiếu thiết bị, phương tiện, thì việc phát hiện khiếm khuyết và xử lý khi sự cố sẽ không kịp thời, tiềm ẩn nguy cơ thiệt hại về người, tài sản. Ngành CSCC đặc biệt liên quan ngành điện hệ thống; vì vậy việc đảm bảo an toàn hệ thống và an toàn điện phải hết sức chú trọng. Hằng năm Cty phải đào tạo an toàn điện cho công nhân. Hằng tuần tổ chức sinh hoạt an toàn điện. Công nhân lĩnh vực này phải có kinh nghiệm thực hiện hệ thống điện ít nhất 2 năm.
Điển hình như gói thầu cung cấp sản phẩm dịch vụ công ích từng xảy ra, gần đây nhất là gói thầu quét – thu gom – vận chuyển rác tại TP Rạch Giá (Kiên Giang). HSMT chỉ yêu cầu “nhà thầu phải cam kết huy động phương tiện, thiết bị đủ để thực hiện gói thầu theo yêu cầu thực tế hiện trường”; hay gói thầu vận hành Nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng (TP HCM), tiêu chuẩn đánh giá năng lực tài chính của HSMT thông qua hợp đồng đầu tư, chỉ tập trung vào giá trị hợp đồng mà không đề cập tính chất tương tự của hợp đồng, HSMT lấy tiêu chí kinh nghiệm vận hành Nhà máy công suất 20.000 m3/ngày là chưa phù hợp (vì Nhà máy có công suất đến 141.000 m3/ngày)…
Thứ ba, xem xét đấu thầu theo từng giai đoạn.
Giai đoạn 1: tổ chức đấu thầu 25% kinh phí kiến thiết thị chính, giai đoạn 2: tổ chức đấu thầu 50% kinh phí kiến thiết thị chính và giai đoạn 3: tổ chức đấu thầu 100% kinh phí kiến thiết thị chính.
Trước hết, nhằm đảm bảo quỹ thời gian để cấp thẩm quyền ban hành quy chế đấu thầu, quy chế đặt hàng đối với sản phẩm, dịch vụ quản lý, duy tu hệ thống CSCC, tạo hành lang pháp lý cho triển khai thực hiện.
Mặt khác, đây là công tác mới, cần thí điểm, đánh giá toàn diện hiệu quả, tác động, để nhân rộng. Dưới góc độ quản lý cần hết sức phải thận trọng (xem xét, cân nhắc, phán đoán những vấn đề rủi ro, bất cập khi triển khai đấu thầu).
Thứ tư, thời gian ký hợp đồng. Cần hợp đồng 3-5 năm. Nếu chỉ giao thầu 1 năm, sẽ có tình trạng nhà thầu chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, không quan tâm chất lượng; sẽ làm manh mún, hư hại cho hệ thống về sau. Với hợp đồng 3-5 năm, nhà thầu phải dùng vật tư có chất lượng, với thời gian tương ứng; nhà thầu mạnh dạn đầu tư máy móc, thiết bị, thu hút nhân sự chất lượng cao và đầu tư công nghệ tiên tiến trong quản lý, thực hiện. Thời gian 3-5 năm sẽ ràng buộc trách nhiệm, tạo cơ sở, tiền đề để nhà thầu mạnh dạn đầu tư, hoàn thành tốt hợp đồng. Còn phải kể, nếu thời gian quá ngắn, việc đầu tư công nghệ nâng cao chất lượng quản lý hệ thống sẽ không thực hiện được, dễ dẫn đến không bền vững, mất an toàn.
Thứ năm, về đơn giá.
Xem xét áp dụng đơn giá điều chỉnh khi: điều chỉnh định mức kinh tế kỹ thuật; định mức chi từ dự toán ngân sách nhà nước; thay đổi chính sách tiền lương, thuế ảnh hưởng trực tiếp giá hợp đồng đấu thầu (điều chỉnh theo chính sách từ thời điểm có hiệu lực); Khối lượng, số lượng tăng/giảm trong quá trình thực hiện hợp đồng nhưng trong phạm vi HSMT và không do lỗi do nhà thầu gây ra thì việc tính giá trị tăng/giảm phải căn cứ vào hợp đồng đấu thầu; Trường hợp giá nhiên liệu, vật tư, thiết bị nêu trong hợp đồng đấu thầu do nhà nước kiểm soát có biến động lớn ảnh hưởng trực tiếp đến thực hiện hợp đồng, vì phù hợp quy định và được các bộ/ngành, địa phương xây dựng áp dụng, phù hợp thời gian ký 3-5 năm, ảnh hưởng trực tiếp đời sống người lao động.
Thứ sáu, về giá sàn. Cần quy định giá sàn để đảm bảo điều kiện tối thiểu cho hệ thống hoạt động ổn định; đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, chống phá giá, hạn chế được nhiều các nhà thầu tuy kém năng lực nhưng vẫn thắng thầu.
Thứ bảy, về công nghệ mới. Có cơ chế khuyến khích, ưu tiên nhà thầu cải tiến công nghệ, ứng dụng công nghệ mới, hiện đại, nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm dịch vụ, tiết kiệm chi phí.
Về xây dựng tiêu chuẩn trong hồ sơ mời thầu
Đặc thù quản lý vận hành, duy tu, bảo dưỡng thường xuyên lĩnh vực CSĐT khác công trình thi công xây lắp mới: tập trung phương tiện, con người để thi công thời gian ngắn; nhưng với quản lý vận hành, duy tu bảo dưỡng thường xuyên hệ thống CSĐT là hệ thống mang điện thì thực hiện 24/24 giờ/ngày, yêu cầu cần là có ngay. Mặt khác, như nêu trên, việc xây dựng HSMT nhằm khắc phục các bất cập (như Gói thầu Vận hành Nhà máy xử lý nước thải Bình Hưng, gói thầu quét – thu gom – vận chuyển rác tại TP Rạch Giá). Do đó, khi xây dựng tiêu chuẩn trong HSMT cần phải tập trung xây dựng các tiêu chuẩn năng lực, kinh nghiệm, nhân sự, tài chính, thiết bị.
Thứ nhất, về năng lực, kinh nghiệm. Phải là nhà thầu chính, độc lập, đã thực hiện công trình tương tự trong 3 năm gần nhất, có giá trị ≥ 70% gói thầu. Đảm bảo nhà thầu đủ năng lực, kinh nghiệm thực hiện. Hạn chế nhà thầu kém năng lực (thiết bị, phương tiện, công nhân thuê mướn, không đào tạo bài bản).
Thứ hai, về nhân sự. Chủ chốt của gói thầu (chỉ huy trưởng công trình, phụ trách kỹ thuật thi công, nghiệm thu, thanh quyết toán, công nghệ thông tin, phụ trách an toàn và công nhân kỹ thuật) phải là nhân sự của nhà thầu và từng phụ trách thực hiện công trình tương tự. Thi công (công nhân kỹ thuật): Quy định số lượng tối thiểu, qua đào tạo chuyên môn phù hợp, có chứng nhận. Hồ sơ chứng minh kèm theo: Hợp đồng lao động (không thời hạn); chứng nhận của cơ quan chức năng; bằng tốt nghiệp (đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên ngành); chứng nhận đóng BHXH của nhân sự chủ chốt.
Thứ ba, về năng lực tài chính. Phải lành mạnh; hoàn thành nghĩa vụ tài chính hằng năm đối với nhà nước. Phải xây dựng, yêu cầu hồ sơ chứng minh kèm theo gồm: biên bản kiểm tra quyết toán thuế; tờ khai quyết toán thuế (VAT và Thu nhập doanh nghiệp) có xác nhận thời điểm nộp; tài liệu chứng minh nhà thầu kê khai quyết toán thuế điện tử; văn bản xác nhận số thuế nộp cả năm.
Thứ tư, về năng lực thiết bị. Phải đa dạng, phong phú, phù hợp hệ thống hiện hữu. Phải là chủ sở hữu, không thuê mướn (mỗi quận/huyện phải có ít nhất 1 xe chuyên dùng)…
Tuy nhiên, tùy điều kiện, hoàn cảnh cụ thể mà có cơ chế chính sách đấu thầu phù hợp. Tránh tác động đột ngột, tránh chia nhỏ giao cho nhà thầu thiếu kinh nghiệm, không đủ năng lực thực hiện; nếu không, nhà thầu sẽ chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, gây ra bất cập, rủi ro, manh mún hệ thống, ảnh hưởng đến mục tiêu, hiệu quả của công trình, dự án.
Huỳnh Trí Dũng
(Tổng giám đốc Sapulico)
