Tháng 7 năm 2025 đã khắc họa một cách rõ nét bức tranh phức tạp của ngành năng lượng và chiếu sáng toàn cầu, nơi những chuyển dịch không chỉ đến từ công nghệ mà còn bị chi phối mạnh mẽ bởi các quyết sách chính trị.
Một sự phân kỳ chính sách địa-năng lượng ngày càng sâu sắc giữa hai khối kinh tế lớn nhất thế giới đang tạo ra một môi trường hoạt động đầy thách thức cho các doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng. Trong khi Liên minh châu Âu (EU) tăng tốc lộ trình xanh với các kỷ lục mới và chỉ thị tham vọng , chính quyền Mỹ lại có những động thái quyết liệt nhằm tháo dỡ cơ chế hỗ trợ cho năng lượng tái tạo. Sự đối lập này không chỉ định hình lại dòng chảy đầu tư toàn cầu mà còn đặt ra thách thức chiến lược kép cho các quốc gia sản xuất như Việt Nam: vừa phải đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững ngày càng cao của châu Âu, vừa phải điều hướng các rào cản thương mại và chính sách bảo hộ của Mỹ.
Trong bối cảnh đó, tại Việt Nam, trọng tâm đang dịch chuyển từ việc ban hành chính sách vĩ mô sang giải quyết các thách thức thực thi ở cấp vi mô. Cuộc khủng hoảng truyền thông về hóa đơn tiền điện chưa hạ nhiệt đã bộc lộ sự mong manh trong niềm tin người tiêu dùng , còn các doanh nghiệp đầu ngành như Rạng Đông và Điện Quang phải đối mặt với những thử thách sống còn về tài chính và chiến lược. Dù vậy, những điểm sáng vẫn xuất hiện từ việc huy động thành công các nguồn vốn quốc tế quan trọng và những đột phá chóng mặt về công nghệ pin lưu trữ, hydro xanh và hiệu suất quang điện, hứa hẹn định hình lại cuộc chơi trong dài hạn.
Sự phân hóa chính sách được thể hiện rõ nét qua các động thái gần đây. Tại Mỹ, chính quyền Trump đã thông qua Đạo luật “One Big Beautiful Bill Act” và ban hành Lệnh Hành pháp liên quan, chấm dứt các khoản tín dụng thuế (ITC/PTC) cho các dự án điện gió và mặt trời mới bắt đầu xây dựng sau ngày 4/7/2025. Đạo luật này còn áp đặt các yêu cầu tuân thủ phức tạp liên quan đến “Thực thể Nước ngoài Đáng lo ngại” (FEOC), tạo ra rủi ro và bất ổn lớn cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Vụ sụp đổ của thị trường điện mặt trời áp mái lớn nhất nước Mỹ tại California, sau khi Ủy ban Tiện ích Công cộng (CPUC) cắt giảm mạnh khoản tín dụng cho điện dư thừa, chính là một lời cảnh báo đanh thép về tác động của những thay đổi chính sách đột ngột. Trái ngược hoàn toàn, Ủy ban Châu Âu (EC) đã đề xuất mục tiêu giảm 90% lượng phát thải khí nhà kính ròng vào năm 2040 so với mức năm 1990. Cùng lúc đó, tháng 6/2025 đã đánh dấu một cột mốc lịch sử khi điện mặt trời lần đầu tiên trở thành nguồn cung điện lớn nhất của EU, chiếm 22,1% tổng sản lượng, vượt qua cả điện hạt nhân (21,8%) và điện gió (15,8%).
Tại thị trường trong nước, bức tranh cũng đầy những mảng màu đối lập. Một mặt, EVN tiếp tục chỉ đạo các đơn vị rà soát từng trường hợp hóa đơn tiền điện tháng 6/2025 tăng đột biến và phải phát đi cảnh báo về việc tung tin sai sự thật. Báo cáo hoạt động 6 tháng đầu năm 2025 của EVN cũng cho thấy thực tế rằng nhiệt điện than vẫn là “xương sống” của hệ thống, chiếm tới 54,3% tổng sản lượng (84,6 tỷ kWh), trong khi năng lượng tái tạo (gió, mặt trời) chỉ đóng góp 13,5%. Mặt khác, những tín hiệu tích cực đã xuất hiện khi Ban Thư ký thực hiện JETP công bố huy động thành công hơn 7 tỷ USD cho các dự án năng lượng sạch từ các đối tác quốc tế. Ba dự án đầu tiên đã ký thỏa thuận tín dụng bao gồm dự án đường dây 500kV, Thủy điện tích năng Bác Ái và mở rộng Thủy điện Trị An. Về mặt pháp lý, Bộ Công Thương cũng đã ban hành Thông tư 07/2025/TT-BCT, chính thức hóa Quản lý Nhu cầu điện (DSM) và mở ra một thị trường dịch vụ năng lượng mới cho các đơn vị cung cấp dịch vụ điều chỉnh phụ tải.
Tuy nhiên, sức khỏe của các doanh nghiệp đầu ngành lại là một mối lo ngại lớn. Sự kiện Triển lãm Quốc tế ETE & Greenergy Expo 2025 sắp tới sẽ là nơi quy tụ nhiều tên tuổi lớn như THIBIDI, CADIVI, EMIC, được kỳ vọng sẽ giới thiệu các giải pháp công nghệ mới để vượt qua giai đoạn khó khăn.
Giữa bối cảnh đó, cuộc đua công nghệ toàn cầu vẫn không ngừng nóng lên, thắp lên hy vọng về những giải pháp đột phá. Trong lĩnh vực lưu trữ năng lượng, gã khổng lồ CATL đã ra mắt dòng pin Natri-ion (Naxtra) sản xuất hàng loạt với mật độ năng lượng 175Wh/kg và hoạt động tốt ở -40°C , trong khi các nhà khoa học tại Đại học Chicago đã tạo ra pin natri thể rắn không có cực dương đầu tiên trên thế giới. Về năng lượng mặt trời, JinkoSolar đã lập kỷ lục thế giới mới về hiệu suất chuyển đổi của pin song song perovskite-TOPCon, đạt mức 33.84%. Cuộc đua sản xuất Hydro Xanh chi phí thấp cũng chứng kiến những tiến bộ vượt bậc với chất xúc tác mới từ coban photphua của các nhà khoa học Hàn Quốc có thể giảm một nửa chi phí và công nghệ CAPER của công ty GCT (Mỹ) tuyên bố có thể giảm 80% chi phí sản xuất. Ngành công nghệ chiếu sáng cũng đang hướng tới tương lai với hai xu hướng nổi bật là MicroLED và LED trong suốt, hứa hẹn mang lại hiệu quả vượt trội và các ứng dụng đột phá trong bán lẻ và kiến trúc.
Rõ ràng, quá trình chuyển dịch năng lượng không còn là một cuộc đua công nghệ đơn thuần mà đã trở thành một ván cờ địa-chính trị phức tạp. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, khả năng thích ứng linh hoạt với các tiêu chuẩn thị trường phân mảnh, quản trị rủi ro chuỗi cung ứng và đầu tư chiến lược vào công nghệ thế hệ mới sẽ là những yếu tố quyết định sự sống còn và năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên mới này.
Tuấn Nguyễn (tổng hợp)
