Đã thành truyền thống, cứ chuẩn bị đón tết Độc Lập 2/9 hằng năm, đồng bào các dân tộc Tây Bắc, nhất là đồng bào dân tộc Mông, lại nô nức hướng về thảo nguyên Mộc Châu để vui đón tết Độc lập. Năm nay, tuy trùng với sự kiện trọng đại kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh nước ta, cùng với việc sáp nhập, thực hiện chính quyền 2 cấp, bỏ cấp huyện, thành lập các phường, xã mới, nhưng không khí ngày hội vui Tết Độc lập trên thảo nguyên Mộc Châu vẫn từng bừng khí thế.
Dọc các ngả đường về các phường Mộc Châu, Mộc Sơn, Thảo Nguyên, Vân Sơn và cả xã biên giới Lóng Sập… lượng khách về dự hội vẫn đông nườm nượp, đâu đó vẫn văng vẳng vang lên âm hưởng của tiếng khèn, tiếng đàn môi dìu dặt gọi bạn tình, cứ vấn vương, lan tỏa nơi góc phố như mời gọi, níu chân du khách gần xa…
Những ngày này, dọc đường về phố huyện, bất kể đêm ngày, mưu nắng, âm hưởng tiếng khèn, tiếng đàn môi dường như chưa bao giờ ngơi nghỉ, như hối thúc, mời gọi du khách thập phương về hội ngộ, khám phá, trải nghiệm, cùng vui đón tết Độc lập. Để rồi, tiếng khèn, tiếng đàn môi của đồng bào Mông, đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, là kết tinh giá trị văn hóa với tình yêu quê hương, miền đất, con người trên thảo nguyên Mộc Châu hôm nay.
Ghé qua gian hàng thổ cẩm gặp tốp thiếu nữ Mông đang túm tụm lựa chọn hàng, chen vào đó là mấy chàng trai Mông vác cây khèn, dắt chiếc lá làm đàn môi bên ngực áo, đang làm quen kết giao bạn tình. Trả lời tôi về văn hóa khèn, anh Mùa A Tu ở bản Tà Phềnh, xã Tân Yên phấn khởi và tự hào rằng: Khèn là nhạc cụ không thể thiếu trong cuộc sống của người Mông. Các cụ vẫn dăn dạy rằng, với người Mông, cây khèn là một vật thiêng, nó gần như một phần máu thịt không thể tách rời, được xem là một vật mang giá trị tâm linh nên luôn mang theo bên mình. Khèn được dùng nhiều trong các dịp lễ hội, đón xuân, chợ tình, kết duyên nam nữ, thậm chí cả khi đi lao động sản xuất. Lúc nghỉ ngơi khi đi làm nương, tiếng khèn cất lên sẽ làm cho người ta có thêm động lực, tạo niềm lạc quan tin tưởng, thay cho những lời muốn nói về khát vọng tình yêu cuộc sống. Người Mông thổi khèn còn để biểu lộ tâm tư, tình cảm của mình, tiếng khèn sẽ thay lời cho lời yêu và những thứ không thể diễn tả bằng lời.
Ông Tráng A Lứ, người có uy tín của xã Vân Hồ khẳng định rằng: Dù đi đâu, người Mông cũng mang theo chiếc khèn bên mình, nó gần như là một phần “máu thịt” không thể tách rời trong cuộc sống của người Mông. Hiện nay, dù đời sống kinh tế đang phát triển mạnh thì cây khèn vẫn còn nguyên giá trị, giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong tín ngưỡng của người Mông và mới đây đã được xếp hạng văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Cho dù văn hóa hiện đại đang hiện diện ở hầu hết các ngõ ngách vùng cao thì những người trẻ đam mê tiếng khèn vẫn chưa bao giờ dứt. Dù thế nào thì chúng tôi vẫn phải truyền giữ các bài khèn, vì tiếng khèn là lời cúng trong các đám tang, vì người Mông quan niệm nếu không có tiếng khèn thì linh hồn sẽ không về được với tổ tiên. Cho nên, cây khèn được giữ gìn, lưu truyền trong cộng đồng như một “báu vật”, là nét văn hóa đặc sắc được đồng bào Mông bảo tồn, gìn giữ.
Qua tìm hiểu được biết, để làm ra một chiếc khèn phải tốn không ít thời gian, từ khâu đục bầu, lựa ống khèn, rèn lưỡi gà bằng đồng với nhiều công đoạn hết sức phức tạp, đòi hỏi sự kỳ công của người thợ. Để làm bầu khèn, người thợ phải tìm được loại gỗ chắc, thường có nhiều trên núi đá, mang về sơ chế, để lên gác bếp sấy khô trên gác bếp để chống mối mọt, có độ chính xác cao khi khoét gióng đưa vào thân khèn được khít, không lọt gió và khi gặp thời tiết thất thường ít bị co giãn, nứt nẻ. Bộ phận phối khí của cây khèn là những ống trúc được chọn lọc kỹ càng, mang về để lên gác bếp sấy khô vàng óng mới lấy làm ống khèn. Một cây khèn thường có 6 ống được gộp chụm lại với nhau, sau đó người thợ sẽ khéo léo dùi lỗ trên mỗi ống. Khó nhất trong các công đoạn làm khèn là rèn “lưỡi gà” và chỉnh âm, “lưỡi gà” của khèn được làm từ loại đồng nguyên chất, được rèn cẩn thận, tán mỏng. Người thợ sẽ thử “lưỡi gà” bằng cách đập nhẹ vào tay rồi đưa lên tai nghe thử thấy có âm vang vọng là được.
Bây giờ, tiếng khèn trên thảo nguyên Mộc Châu ngày càng xuất hiện nhiều tại ngày hội vui đón tết Độc lập 2/9 hằng năm. Năm nay, hòa trong ngàn ngạt dòng người rực rỡ sắc màu, đâu đâu cũng bắt gặp giai điệu khèn ngân vang hòa vào tiếng đàn môi, tiếng leng keng vòng bạc xúng xính nơi váy áo. Tại các điểm biểu diễn, giao lưu văn hóa văn nghệ, lễ hội đường phố không thể thiếu các tiết mục thi nhảy khèn, trình diễn khèn đến từ các bản, tiểu khu trên địa bàn huyện. Chính giai điệu khèn đã góp phần làm nên bản sắc riêng có về ngày hội tết Độc lập trên thảo nguyên xanh. Hơn nữa, khi tết đến xuân về, vào mùa hoa cải, hoa mận, hoa đào, hoa tam giác mạch bung sắc ngút ngàn bên đồng cỏ, đồi chè trên thảo nguyên, rộn ràng đón hàng ngàn lượt du khách về thăm trong sự ồn ã vẫn nghe văng vẳng tiếng khèn dập dìu núi chân lữ khách. Tiếng khèn trở thành giai điệu hẹn hò, phương tiện chắp nối, gửi thương, gửi gió của những chàng trai, cô gái chắp nối nên duyên chồng vợ. Hiện tại, khèn không những được tôn vinh, phục vụ trong các lễ hội, trở thành sản phẩm du lịch, được bày bán tại các quầy hàng lưu niệm, nhà hàng, khách sạn làm món quà tặng, trang trí… khèn còn là thông điệp nhắn nhủ, quảng bá, mời gọi du khách hãy đến với thảo nguyên xanh Mộc Châu để thưởng thức giai điệu khèn ngân vang, xua đi nỗi lo toan vất vả thường ngày./.
https://hoichieusangvietnam.org.vn/moc-chau-ngan-vang-tieng-khen/
