Trung tâm Phát triển Công nghệ cao thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam là đơn vị chủ trì soạn thảo Đề án: “Đề xuất về lộ trình phát triển ngành công nghiệp chiếu sáng LED tới năm 2025”.
LED đáp ứng cho nhu cầu Tiết kiệm năng lượng
Được đánh giá là một đề án quan trọng và cần thiết do hiện nay Việt Nam là quốc giasử dụng điện lãng phí hơn các nước trên thế giới từ 1,6 – 6 lần, có tỷ lệ tiêu thụ điện năng cho chiếu sáng trên 25%cao trong khi các nước khác chỉ khoảng 20%. Việc tiêu thụ điện năng cao tỷ lệ thuận với lượng khí thải CO2ra môi trường. Theo báo cáo của Tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) năm 2012, Việt Nam tiêu thụ điện năng cho chiếu sáng chiếm 25,3% tương đương 29,4 tỷ Kwh, tương ứng 12,64 triệu tấn CO2. Theo quy hoạch mạng lưới điện quốc gia tới năm 2020 và 2030 tổng nhu cầu điện năng cho chiếu sáng sẽ là 83,5 tỷ KWh năm 2020 và 175,8 tỷ KWh năm 2030.Trong bối cảnh các nguồn năng lượng khác chiếm tỷ lệ nhỏ, nên nhu cầu đáp ứng điện năng của Việt Nam chỉ có khả năng tăng sản lượng điện bằng cách phát triển nhiệt điện than. Hiện nay điện than chiếm 33,5%, đến năm 2020 là 49,3% và đến 2030 là 55%. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam đã phải nhập khẩu than cho phát điện. Nhiệt điện than với chất thải rắn, thải khí, bụi than, điều này sẽ gây ô nhiễm môi trường ảnh hưởng lớn đến đời sống. Phát triển sản phẩm sử dụng điện hiệu suất cao đầu tư tối đa chỉ 25% so với đầu tư mới nguồn điện phát và truyền dẫn. Do vậy việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả là chương trình mục tiêu quốc gia.
Tại Hội thảo lấy ý kiến đóng góp cho “Dự thảo đề xuất về lộ trình phát triển ngành công nghiệp chiếu sáng LED tới năm 2020” do Trung tâm Phát triển Công nghệ cao thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công Nghệ Việt Nam tổ chức ngày 14 tháng 6 năm 2017, đa số các ý kiến đều tán thành việc xây dựng cho Việt Nam lộ trình phát triển ngành chiếu sáng LED là cấp thiết. Theo kỹ sư Nguyễn Đoàn Thăng – Phó chủ tịch thường trực Hội chiếu sáng Việt Nam, với những ưu điểm vượt trội của công nghệ chiếu sáng LED so với chiếu sáng truyền thống như có tính định hướng cao, kết hợp hoàn hảo với các giải pháp điều khiển, có khả năng tích hợp rất tốt với các ứng dụng thông minh, chất lượng ánh sáng hiệu suất vượt trội so với các loại đèn truyền thống, tiết kiệm điện năng gấp nhiều lần so với những loại đèn khác có cùng quang phổ tương đương… Tuy nhiên trong quá trình xây dựng Đề án phát triển ngành công nghiệp chiếu sáng LED ở Việt Nam cũng có rất nhiều khó khăn như giá thành sản xuất ra sản phẩm LED cao. Việt Nam cũng cần ban hành bộ chỉ số quy định về chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, có như vậy các doanh nghiệp chiếu sáng mới sản xuất được các sản phẩm đạt chất lượng phục vụ xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Bên cạnh đó việc phân tích rõ xu hướng phát triển của ngành công nghiệp LED trên thế giớimới giúp cho các doanh nghiệp chiếu sáng trong nước có những hướng đi phù hợp.
Tại Trung Quốc đất nước sản xuất tới 70% sản phẩm LED của thế giới và xuất khẩu chiếm gần 50%. Cơ cấu các doanh nghiệp phân bố ở 3 khâu chính: Khâu Epi và chip: Doanh thu chiếm 3,5%; Khâu bao gói LED: Doanh thu chiếm14,5%; Lắp ráp các sản phẩm chiếu sáng LED: Doanh thu chiếm 82%.
Phát triển LED, Doanh nghiệp Việt chọn hướng nào?
Tại Việt Nam, khi sản phẩm LED tiếp cận với thị trường Việt Nam với tính năng ưu việt của nó một số nhà sản xuất chưa có kinh nghiệm sản xuất trong ngành công nghiệp chiếu sáng có nhập một số thiết bị về đóng gói LED như Asam LED… nhưng có thể nói do chip LED là công nghệ rất cao và được nghiên cứu rất sâu và bài bản chỉ có những hãng lớn có nền tảng công nghệ lõi mới có thể sản xuất với chất lượng tốt. Chính vì vậy các công ty Việt Nam chỉ làm công đoạn đóng gói nên sẽ không thể cạnh tranh được với các công ty hàng đầu thế giới về chất lượng và giá cả. Hiện có hơn 200 doanh nghiệp tham gia chủ yếu là thực hiện khâu lắp ráp các sản phẩm chiếu sáng LED. Tuy nhiên, trên thực tế những công ty sản xuất chiếu sáng có truyền thống trong sản xuất chiếu sáng và thiết bị chiếu sáng củaViệt Nam như Công ty CP Bóng đèn phích nước Rạng Đông, Công ty CP bóng đèn Điện Quang… Những công ty này chỉ chiếm khoảng 3% trong số 200 doanh nghiệp đạt doanh thu 10–20% thị trường. Nhóm doanh nghiệp nước ngoài có thương hiệu chiếm khoảng 13% số doanh nghiệp nhưng chủ yếu đưa hàng từ nước ngoài vào tiêu thụ tại thị trường Việt Nam chiếm khoảng 15-20% thị trường. Tuy nhiên sản phẩm của nhóm này giá thành cao, gấp 2-3 lần giá bình quân.Còn lại là các doanh nghiệp nhập khẩu sản phẩm hoàn chỉnh của Trung Quốc, chiếm tới 84% số doanh nghiệp và chiếm tới 60-70% thị phần. Do đó không hạn chế số lượng sản phẩm chất lượng kém sẽ là rào cản lớn trong vận động phổ biến sản phẩm chiếu sáng LED. Để phát triển sản phẩm chiếu sáng LED nhanh và bền vững cần xây dựng đội ngũ các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động bài bản nghiêm túc được hỗ trợ nâng cao năng lực. Đây là vấn đề quan trọng được đề án đang hướng tới và đặc biệt nhà nước cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh và thị trường có kiểm soát minh bạch để các doạnh nghiệp trưởng thành. Tuy nhiên các doanh nghiệp cũng phải chủ động nâng cao năng lực R&D làm chủ khâu thiết kế sản phẩm, áp dụng hệ thống quản trị hiện đại nâng cao trình độ tự động hóa và trang bị hệ thống quản lý chất lượng hiệu quả nhằm nâng cao năng suất lao động, tăng sức cạnh tranh.Các công ty của Việt Nam chỉ nên tập trung phát triển tốt các sản phẩm lắp ráp là khâu chúng ta có lợi thế. Trong lắp ráp sản phẩm phấn đấu chuyển từng bước từ công ty sản xuất nguồn sáng LED sang công ty sản xuất thiết bị chiếu sáng và hướng tới mô hình công ty cung cấp giải pháp chiếu sáng.
Các doanh nghiệp Việt Nam phải nghiên cứu phát triển kênh chiếu sáng chuyên dụng như ứng dụng đèn LED trong nông nghiệp,cây trồng thay thế ánh sáng mặt trời, ứng dụng trong chăn nuôi, đánh bắt hải sản.
Tiếp cận những thành tựu mới của công nghệ chiếu sáng LED thế giới nghiên cứu từng bước ứng dụng vào sản phẩm Việt nam như LED CSP (Chip Scale Package) Wicop (Wafer level Integrated chip on PCB), Driver AC/IC theo xu hướng tích hợp và nội địa hóa một số linh kiện có lợi thế cạnh tranh.
Rất cần vai trò bà đỡ
Nhà nước cần ban hành hệ thống tiêu chuẩn hóa và quy chuẩn hóa liên quan đến định nghĩa, khái niệm, tiêu chuẩn an toàn và tính năng phương pháp đo lường kiểm tra…làm cơ sở, nền tảng định hướng cho các doanh nghiệp nhưng cũng cần phù hợp với các nước ASEAN và hài hòa với những tiêu chuẩn phổ biến với các nước phát triển trên thế giới. Việt Nam hiện nay cũng đang rất thiếu những phòng thí nghiệm đánh giá chất lượng đạt chuẩn.Các nhà sản xuất công bố các sản phẩm đạt tiêu chuẩn, công bố trên bao bì phải được cơ quan có uy tín, trách nhiệm xác nhận sản phẩm phù hợp tiêu chuẩn. Cơ quan xác nhận ngoài việc thử nghiệm đánh giá theo mẫu gửi xin chứng nhận, định kỳ còn phải kiểm tra ngẫu nhiên sản phẩm lưu hành trên thị trường và đặc biệt phải kiểm tra đánh giá năng lực hệ thống quản lý trình độ kỹ thuật và trình độ nhân lực của doanh nghiệp.Kiểm tra xử lý nghiêm các sản phẩm kém chất lượng trên thị trường, tạo ra một thị trường minh bạch, hỗ trợ cho các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu. Chỉ khi có thị trường lớn xuất khẩu sang các nước tiên tiến ngành công nghiệp LED mới có cơ hội phát triển mạnh.
Khuyến khích, ưu tiên sử dụng các sản phẩm LED có chất lượng cao được dán nhãn chất lượng, sản phẩm hàng Việt Nam chất lượng cao. Vận động sử dụng sản phẩm chiếu sáng LED giúp ngành Điện lực giảm chi phí phát triển năng lực nguồn phát và truyền tải điện.
Hiện tại ở Việt Nam, Chính phủ cũng đã thực hiện các chính sách các chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả như “Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả” được Quốc hội ban hành vào ngày 17/6/2010. Hay Nghị định 21/2011/NĐ-CP quy định chi tiết về biện pháp thi hành luật sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả. Các đơn vị từ Trung ương đến địa phương đều thành lập các cơ quan chuyên trách về tiết kiệm năng lượng trong đó có chiếu sáng. Các cơ quan này chịu trách nhiệm về thực thi các chính sách sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả như Tổng cục Năng lượng. Các địa phương thành lập các Trung tâm tiết kiệm năng lượng…
Chính quyền các địa phương cũng thực hiện nhiều biện pháp khuyến khích sử dụng đèn LED như Nghị định số 47/KH-UBND ngày 01/03/2013 của UBND thành phố Hà Nội về “Kế hoạch thực hiện chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trên địa bàn thành phố Hà Nội năn 2016” theo đó Hà Nội sẽ tổ chức thay thế toàn bộ các đèn trang trí hiện có bằng đèn LED để nâng cao hiệu quả chiếu sáng và tiết kiệm năng lượng. Thành phố Hồ Chí Minh cũng đã thực hiện chương trình thí điểm đèn LED chiếu sáng đường phố từ 2012 và giao cho khu quản lý giao thông đô thị số 1 thực hiện.
Rõ ràng, việc xây dựng lộ trình phát triển ngành công nghiệp chiếu sáng LED là cấp bách và cần thiết tuy nhiên theo ông Trịnh Quốc Vũ – Vụ trưởng Vụ KHCN&TKNL Bộ Công thương cho rằng những nhiệm vụ ưu tiên và lộ trình phát triển công nghiệp LED đến năm 2025 cần đưa ra dự báo chi tiết hơn về thị trường để đánh giá được khả năng phát triển công nghệ LED. Sản phẩm của ngành công nghiệp LED Việt Nam sẽ chiếm lĩnh phân khúc nào trên thị trường?
Các ý kiến của ông Phạm Việt Dũng – Phó cục trưởng Cục Ứng dụng KH&CN – Bộ Khoa học và Công nghệ và ông Nguyễn Đức Chiến – Phó Chủ tịch Hội chiếu sáng Việt Nam đều cho rằng Việt Nam cần phải chuẩn bị kỹ càng về vấn đề quan tâm đào tạo nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp này.
Với xu thế phát triển công nghiệp chiếu sáng của thế giới và Việt Nam, với những ưu điểm vượt trội của công nghệ LED,với sự nhận thức rõ ràng của Chính phủ, các địa phương về vấn đề tiết kiệm năng lượng trong đó có tiết kiệm trong chiếu sáng, việc phát triển ngành công nghệ chiếu sáng LED ở Việt Nam sẽ là nhiệm vụ tất yếu.Nhưng để công nghệ chiếu sáng LED thực sự phát triển, các doanh nghiệp sản xuất thiết bị chiếu sáng và giải pháp chiếu sáng có thể lớn mạnh, sản phẩm LED của Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường đòi hỏi phải có một lộ trình thích hợp, hướng đi đúng đắn cùng sự quan tâm hỗ trợ của các cơ quan có chức năng.
Trần Trung
