Trong những năm kháng chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt, Hà Tĩnh là một trọng điểm đánh phá ác liệt, nhằm chia cắt đường tiếp vận của ta đối với chiến trường miền Nam.
Chính mảnh đất này biết bao xương máu, hy sinh của quân và dân đã đổ xuống để nối liền huyết mạch giao thông ra tiền tuyến, chi viện sức người của cải cho miền Nam ruột thịt.
Và trong khó khăn của chiến tranh, những người dân làng Hạ Lội nay là làng K130, xã Tiến Lộc, H. Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh trong một đêm tự nguyện dỡ 130 ngôi nhà, thậm chí có người đã hiến cả cỗ quan tài để lát đường cho xe ra tiền tuyến, những kí ức về những ngày tháng hào hùng của cả dân tộc vẫn còn mãi trong tâm trí người dân xã Tiến Lộc qua bao thế hệ.
Xã Tiến Lộc, huyện Can Lộc trước đây nằm giữa ba bề ruộng nước, địa hình thấp trũng, lầy lội nên được gọi là Hạ Lội. Cùng với Ngã ba Đồng Lộc, làng Hạ Lội nằm sát cầu Già, đồng thời cũng là điểm giao thông huyết mạch giữa hai con đường sông – bộ nối liền Bắc -Nam. Xác định được tầm quan trọng của vị trí này nên đế quốc Mỹ đã tập trung lực lượng hòng chặn đứng huyết mạch giao thông của quân và dân ta trên đường chi viện cho miền Nam. Để thực hiện dã tâm đó, trong chiến tranh phá hoại, đế quốc Mỹ đã trút xuống xã Tiến Lộc, trong đó có làng Hạ Lội gần 19.000 quả bom, 1.522 quả rocket, làm 57 người chết, 151 người bị thương, hàng trăm ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn.
Những tháng đầu năm 1968, nhiều tuyến đường bộ như QL15A, QL 1 đoạn qua xã Tiến Lộc bị địch đánh phá khiến giao thông tắc nghẽn, hệ thống cầu cống bị máy bay địch phá hủy hoàn toàn. Xe chi viện lương thực, thực phẩm, đạn dược cho tiền tuyến bị tắc nghẽn tại cung đường này, không thể di chuyển vào miền Nam. Trước tình hình đó, cấp trên chỉ thị phải mở ngay một con đường để xe qua phà vượt sông tránh đường 1A. Đoạn từ cầu Cổ Ngựa đến cầu Già đi qua tâm làng Hạ Lội chính là nơi cần mở đường.
Ông Trần Đình Trọng (80 tuổi, nguyên Chủ tịch xã Tiến Lộc giai đoạn 1965 – 1974) vẫn nhớ như in giây phút cả dân làng thần tốc dỡ nhà làm đường, làm cầu, theo đó, khoảng 10h ngày 13/8/1968, tôi nhận được lệnh từ cấp trên lên huyện họp khẩn về nội dung đảm bảo ATGT. Sau khi tiếp thu tinh thần chỉ thị từ trên về việc cần thiết phải mở một tuyến đường tránh chạy qua làng Hạ Lội nhanh chóng và bí mật, tôi không kịp ăn trưa, đạp xe ngay về xã. Lúc đó đã 3h chiều, tôi thông báo nhanh tình hình và yêu cầu của cấp trên về việc có một con đường để đảm bảo thông xe ra tiền tuyến. Khẩu hiệu được nguyên Chủ tịch xã Tiến Lộc Trần Đình Trọng đưa ra lúc bấy giờ là “Xe chưa qua, nhà không tiếc” đã trở thành quyết tâm của nhân dân làng Hạ Lội.
Ông Trần Đình Trọng cho biết tại cuộc họp đã “Có 3 ý kiến phát biểu của người dân khiến tôi nhớ mãi”. Đó là ý kiến của ông Lê Bá Kiên, người có nhà ở điểm bắt đầu của con đường dự kiến quyết tâm dỡ nhà trước tiên và vận động con cháu, anh em cùng tham gia. Một ý kiến nữa là của bà Đinh Thị Trí, người có hoàn cảnh khó khăn, chồng mất sớm, sống một mình. Năm ấy bà Trí 69 tuổi, gom góp mãi mới mua được cỗ quan tài hậu sự. Trước cuộc họp, bà Trí thẳng thắn: “Tôi chỉ có cỗ hậu sự là đáng giá, tôi xin xung phong hiến cỗ hậu sự của mình để làm ván kê cho xe qua những đoạn lầy lội”.
Còn ông Nguyễn Chương, nguyên Bí thư Chi bộ, Trưởng ban kiểm soát hợp tác xã Trường Giang, rất sốt sắng: “Thời gian của chúng ta rất gấp gáp, theo tôi giờ chúng ta không cần phải bàn bạc nữa, cách mạng cần thì chúng ta về dỡ nhà làm đường thôi…”. Kết thúc cuộc họp, không ai bảo ai, mọi người nhanh chóng về nhà dời dọn đồ đạc, sơ tán người già, trẻ em và khẩn trương dỡ nhà ngay trong đêm. Những gia đình có nhà nằm trên đường xe đi qua được dời dỡ và dọn trước, nhà dời dọn đến đâu thì lực lượng công binh, bộ đội chủ lực, thanh niên xung phong làm đường đến đó.
Người dân ngoài việc dỡ nhà còn tự nguyện chặt tre, vác gỗ nhà mình và chuyển hàng trăm tấm phên xuống làm mố cầu. Cả xã Tiến Lộc hừng hực khí thế “Vì miền Nam ruột thịt”. Người dân trong toàn xã đổ về làng Hạ Lội để cùng làm một con đường cho kịp giờ xe vào tiền tuyến miền Nam. Chỉ trong vòng mấy tiếng đồng hồ, 130 ngôi nhà, một ngôi miếu, 4 nhà thờ họ và 2 hợp tác xã được dỡ xuống; đoạn đường dài 1,2km qua làng Hạ Lội cơ bản hoàn thành ngay trong đêm 13/8/1968.
Đến 3h ngày hôm sau, chiếc xe đầu tiên bắt đầu chuyển bánh trên đường tránh xuống phà và qua sông an toàn trong niềm vui mừng, xúc động của quân và dân làng Hạ Lội. Từ đêm đó trở đi, từng đoàn xe đi qua đường tránh vận chuyển hàng hóa ra tiền tuyến một cách an toàn, không còn sa lầy, ùn tắc như trước nữa. Để bảo vệ bí mật và che mắt địch, hàng ngày người dân Hạ Lội dùng cây tre ngụy trang con đường huyết mạch, tối đến lại cất giấu ngụy trang. Cứ như vậy, con đường tránh qua làng Hạ Lội được đảm bảo an toàn cho đến ngày ngừng bắn năm 1973.
Để ghi nhớ sự hy sinh to lớn của nhân dân làng Hạ Lội, Tỉnh ủy Hà Tĩnh đã đặt tên cho làng Hạ Lội thành làng Văn hóa chiến tích K130. Làng K130 vinh dự được công nhận Di tích lịch sử quốc gia vào năm 2006. Nửa thế kỷ đã đi qua, phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng kiên cường, nhân dân làng K130 đang vững bước đi theo con đường đổi mới của Đảng. Làng K130 nay đang đổi thay từng ngày, con đường huyền thoại năm xưa nay chỉ còn trong ký ức.
Những hố bom xưa được người dân cải tạo thành hồ thả cá với mô hình cá – lúa – vịt cho thu nhập cao. Màu xanh mới đang dần sinh sôi trên cánh đồng mẫu hơn 100 ha, những vườn cây trĩu quả cho thu nhập cao. Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Đình Thành, Chủ tịch UBND xã Tiến Lộc, H. Can Lộc, Hà Tĩnh chia sẻ: Bằng những nỗ lực của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân, xã Tiến Lộc đã về đích nông thôn mới vào cuối năm 2015, sớm trước thời hạn đề ra 2 năm.
Tất cả mọi việc lớn nhỏ chúng tôi đều dựa vào sức dân, và làm việc có lợi cho dân nên được nhân dân đồng tình cao.Hiện nay, xã Tiến Lộc đang ra quân sôi nổi thực hiện mục tiêu xây dựng xã nông thôn mới kiểu mẫu, giữ vững xã nông thôn mới, thu nhập bình quân đầu người của xã ước đạt 32,8 triệu đồng/người/ năm.
Niềm mong mỏi của người dân Tiến Lộc về việc xây dựng Khu di tích K130 đang dần trở thành hiện thực khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa thống nhất với tỉnh Hà Tĩnh lập Dự án tôn tạo di tích Làng K130 để xây dựng làng K130 thành một địa chỉ đỏ nhằm giáo dục truyền thống, tinh thần cách mạng và huy động sức dân cho thế hệ trẻ về sự hy sinh, công sức của nhân dân, góp phần làm nên chiến thắng thần kỳ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Nhiều hạng mục, công trình sẽ được Nhà nước đầu tư xây dựng, để nơi đây sẽ trở thành một trong những địa chỉ đỏ, là điểm đến du lịch hâp dẫn cho người dân trong, ngoài địa phương.
Trần Hưng
