Quyết định của Thủ tướng Chính phủ số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021 phê duyệt Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 yêu cầu giảm sản lượng khai thác biển xuống 2,8 triệu tấn. Năm 2020, khai thác biển đạt 3,65 triệu tấn, theo Tổng cục Thủy sản thì cường lực khai thác tăng cao trong thời gian qua dẫn đến hiệu quả kinh tế giảm và kế hoạch năm 2021 là “giảm dần số lượng tàu cá”.
Tàu nhiều, nguồn lợi giảm
Số liệu của Tổng cục Thủy sản, đến cuối năm 2020, cả nước có 94.572 tàu cá; trong đó 45.950 tàu dài từ 6-12m, 18.425 tàu dài từ 12-15m, 27.575 tàu dài từ 15-24m, 2.662 tàu dài trên 24m. Đã có 4.227 tổ đội sản xuất trên biển với sự tham gia của 29.588 tàu cá, 179.601 lao động trên các vùng biển.
Tàu cá phân theo nhóm nghề khai thác chính: Lưới kéo 17.078 chiếc (chiếm 18,1%), lưới vây 7.212 chiếc (7,6%), lưới rê 33.538 chiếc (35,5%), nghề câu 16.043 chiếc (17%), nghề khác 17.543 chiếc (18,5%), dịch vụ hậu cần 3.158 chiếc (3,3%). Năm 2020, khai thác biển đạt 3,65 triệu tấn; tăng 2,1% so với năm 2019.
Từ năm 2010 đến nay, nguồn lợi hải sản trên các vùng biển qua điều tra cho thấy sự giảm sút đáng lo ngại. Giai đoạn 2011-2015 xác định được 1.081 loài thủy sản; gồm 881 loài cá, 115 loài giáp xác, 41 loài động vật chân đầu, 44 loài thuộc nhóm khác. Trữ lượng cá biển, giáp xác và động vật chân đầu ở vùng biển được điều tra là 4,36 triệu tấn. Trữ lượng nguồn lợi ở vùng ven bờ và vùng lộng là 1.368 nghìn tấn (chiếm 31,4%); vùng khơi 2.996 nghìn tấn (68,6%). So với giai đoạn 2000-2005, trữ lượng nhóm cá nổi nhỏ giảm 3,2%; nhóm hải sản tầng đáy giảm 41,7%, nhóm cá nổi lớn giảm 10,2%. Trữ lượng các nhóm nguồn lợi hải sản chủ yếu, thấp hơn 13,9% (khoảng 710 nghìn tấn).
Khả năng khai thác cho phép trung bình hằng năm ước tính 2,45 triệu tấn (dao động trong khoảng 2,27 đến 2,63 triệu tấn). Trong đó, nhóm nguồn lợi tầng đáy đã chạm ngưỡng giới hạn; nhóm cá nổi (cá nổi lớn và cá nổi nhỏ) vẫn nằm trong giới hạn khai thác cho phép, một số nhóm nguồn lợi ở các vùng biển vẫn còn tiềm năng khai thác.
Riêng ở vùng vịnh Bắc Bộ, giữa năm 2016 công bố nghiên cứu xác định cường lực tối đa cho đội tàu khai thác của các tác giả ở Viện Nghiên cứu Hải sản – Hải Phòng và Trường Đại học Nha Trang cho biết “đội tàu ở vịnh Bắc Bộ đã vượt ngưỡng khai thác cho phép”. Theo đó, cường lực khai thác ở khu vực vịnh Bắc Bộ đã có 24.984 tàu (nghề lưới kéo 2.756 tàu, lưới rê 11.326 tàu, câu 5.876 tàu, nghề khác 4.652 tàu và lưới vây 374 tàu), vượt ngưỡng cường lực khai thác cho phép bền vững tối đa 21,05%, tương ứng với 5.260 tàu. Trong đó, nhóm nghề lưới kéo có cường lực khai thác vượt ngưỡng cường lực khai thác bền vững 50,65% tương ứng 1.396 tàu; nhóm nghề khác vượt ngưỡng 46,04% tương ứng 2.142 tàu; nghề lưới rê vượt ngưỡng 11,41% tương ứng 1.292 tàu; nhóm nghề câu vượt ngưỡng 8,37% tương ứng 492 tàu.
Địa phương có nhiều nỗ lực
Lãnh đạo Bộ NN&PTNT khẳng định, trong chiến lược phát biển bền vững kinh tế biển Việt Nam, cần giảm số lượng tàu cá.
Tỉnh Kiên Giang là địa phương có đội tàu thuộc hàng đầu cả nước đang nỗ lực cơ cấu lại hoạt động khai thác. Cả tỉnh có hơn 11.760 tàu cá, trong đó tàu đủ điều kiện khai thác xa bờ gần 4.000 chiếc. Số còn lại công suất vừa và nhỏ khai thác vùng lộng, vùng bờ và nhất là phương tiện công suất nhỏ đánh bắt ven bờ, làm suy kiệt nguồn lợi ngày càng nghiêm trọng. Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Quảng Trọng Thao cho hay, tỉnh có đề án đánh giá năng lực khai thác về hiện trạng ngư cụ, ngư trường, mùa vụ, hiệu quả kinh tế của các nghề ở vùng ven bờ, vùng lộng và cả hiện trạng quản lý, bảo vệ nguồn lợi. Qua đó, cơ cấu đội tàu phù hợp cho các vùng biển. Ngày 27/5/2021, UBND tỉnh Kiên Giang đã ban hành Kế hoạch số 112/KH-UBND với mục tiêu tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong ngư dân về ý thức chấp hành pháp luật, bảo vệ nguồn lợi biển.
Trong nỗ lực giảm số lượng tàu cá để bảo vệ nguồn lợi hải sản, các địa phương tập trung giảm số tàu nhỏ hoạt động ven bờ, đặc biệt những tàu có hành vi khai thác kiểu “tận diệt”. Tỉnh Bình Thuận có bờ biển dài 192 km, vùng biển có trữ lượng hải sản cao và phong phú vì có rạn san hô tốt nhất nước nhưng tình trạng khai thác “tận diệt” khiến nguồn lợi giảm nghiêm trọng.
Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Bình Thuận cho biết: “Chúng tôi đang tăng cường kiểm tra, xử lý hành vi gây hại đa dạng sinh học từ hoạt động đánh bắt bằng thuốc nổ, chất độc, giã cào. UBND tỉnh cũng khuyến khích xây dựng các hoạt động quản lý vùng biển theo cộng đồng ngư dân, giúp tăng trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ nguồn lợi hải sản ven bờ bền vững”.
Để giảm số lượng tàu khai thác ven bờ, ngăn chặn hành vi “tận diệt”, việc đưa ngư dân lên bờ cũng được các địa phương quan tâm. Điển hình như tỉnh Quảng Ninh có vùng biển trên 2.600 hải lý vuông với nhiều đảo, vịnh, luồng lạch và đội tàu khai thác hàng đầu phía Bắc khá phức tạp, nhưng đã đạt được kết quả khả quan.
Ngày 1/9/2017, Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành Chỉ thị số 18-CT/TU về tăng cường công tác quản lý, khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản. Một năm sau đó, phát hiện 2.586 vụ vi phạm khai thác, phạt 9,5 tỷ đồng; tịch thu 415 kích điện, 55 súng điện, 6.195m dây điện, 55 bình ắc quy, 213 máy nén khí, 18.405m ống dẫn khí, 6.211 lồng bát quái, 385 cào kim loại, tiêu hủy 8 phương tiện.
Tiếp đó, chính quyền tỉnh Quảng Ninh có nhiều giải pháp chuyển đổi nghề cho ngư dân trên tàu công suất nhỏ hoạt động ven bờ. Ngày 13/7/2018 HĐND tỉnh có Nghị quyết số 121/2018/NQ-HĐND về chính sách hỗ trợ lãi suất tín dụng đầu tư đóng tàu lớn cho ngư dân vẫn muốn bám biển; còn với người muốn chuyển nghề thì đầu tư cơ sở vật chất và vốn lưu động để chuyển đổi nghề.
Chính sách hỗ trợ cụ thể đã di dời được hàng nghìn người dân ở các làng chài lớn trên Vịnh Hạ Long như Cửa Vạn, Cống Đầm, Vung Viêng lên bờ, xây dựng cuộc sống mới ở khu tái định cư Cái Xà Cong – khu 8, phường Hà Phong (Hạ Long, Quảng Ninh). Đến nay, vượt qua nhiều khó khăn ban đầu, cuộc sống của người dân dần ổn định, đảm bảo an sinh xã hội, giáo dục, y tế.
THANH HẢI
