Quá trình hình thành Giải thưởng Lê Văn Thiêm
Giáo sư Lê Văn Thiêm (1918-1991) là Chủ tịch đầu tiên của Hội Toán học Việt Nam. Ông là một trong những người đặt nền móng cho nền giáo dục đại học ở nước ta, Ông đã có những đóng góp to lớn trong nghiên cứu và ứng dụng toán học, là người thầy của nhiều thế hệ các nhà toán học Việt Nam. GS. Lê Văn Thiêm luôn giành sự quan tâm đặc biệt đến việc giảng dạy toán học ở các trường phổ thông. Ông đã được Nhà nước tặng Huân chương Độc lập hạng nhất và Giải thưởng Hồ Chí Minh. Giải thưởng Lê Văn Thiêm do Hội Toán học Việt Nam đặt ra nhằm góp phần ghi nhận những thành tích xuất sắc của những thầy giáo, cô giáo và học sinh phổ thông trong việc dạy Toán và học Toán giỏi. Giải thưởng cũng là sự ghi nhận công lao của GS. Lê Văn Thiêm, một nhà toán học lớn, một người thầy đã hết lòng vì sự nghiệp giáo dục [1].
Ý tưởng thành lập và trao Giải thưởng Lê Văn Thiêm được Ban Chấp hành Hội Toán học Việt Nam đưa ra từ năm 1989. Đích thân GS. Đỗ Long Vân, khi đó là Tổng thư ký Hội, đã vào thăm GS. Lê Văn Thiêm ở TP. Hồ Chí Minh để thông báo và xin phép Giáo sư về việc này. Giáo sư đã vui vẻ nhận lời [2].
Hai học sinh được trao Giải thưởng đầu tiên vào năm 1990 là Phạm Xuân Du, học sinh Khối chuyên toán, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội) và Phan Thị Hà Dương, học sinh trường THPT Hà Nội – Amsterdam, Hà Nội.
Tuy nhiên, vì không có nguồn kinh phí để trao nên Giải thưởng bị gián đoạn, đến năm 1997 mới được tổ chức trao lại. Từ đó đến nay Giải thưởng được trao đều đặn hàng năm, vào dịp đón Xuân hàng năm của Hội Toán học Việt Nam. Đến năm 2018 đã có 106 giải thưởng được trao cho 27 thầy cô giáo và 79 học sinh.
Quỹ Lê Văn Thiêm
Giải thưởng Lê Văn Thiêm được duy trì và trao đều đặn từ năm 1997 là nhờ có Quỹ Lê Văn Thiêm. Quỹ được thành lập năm 1997. Đó cũng là năm Thông tin Toán học ra đời – làm cầu nối cho các hoạt động của Hội Toán học Việt Nam.
Quỹ Lê Văn Thiêm được thành lập theo quyết định của Ban Chấp hành Hội Toán học Việt Nam, nhằm động viên sự đóng góp vật chất của các nhà toán học, các tập thể, cơ quan nhiệt tình với việc khuyến khích thầy và trò phổ thông dạy và học tốt môn Toán, với mục tiêu cao cả hơn là thúc đẩy sự nghiệp phát triển Toán học nước nhà. Vì vậy, một cá nhân hay tập thể có thể nhiều lần đóng góp cho Quỹ. Số tiền ủng hộ nhiều hay ít là tùy tâm, phụ thuộc vào khả năng đóng góp và đều được trân trọng. Một phần tiền đóng góp ban đầu cho Quỹ là do Phu nhân của cố GS. Lê văn Thiêm tặng, trích từ tiền thưởng Giải thưởng Hồ Chí Minh của cố Giáo sư.
Đặc biệt, năm 2015, một doanh nhân (giấu tên) tặng Quỹ 1 tỷ đồng để gửi lấy lãi trao thưởng và cho các hoạt động của Quỹ. Từ đó, Quỹ có nguồn tài chính ổn định. Tuy nhiên, với tinh thần không thay đổi của Quỹ là khích lệ sự hưởng ứng của cộng đồng toán học và các doanh nhân, cơ quan, tổ chức đối với sự phát triển của Toán học Việt Nam, Quỹ vẫn thiết tha mong tiếp tục nhận được sự ủng hộ rộng khắp.
Hoạt động của Giải thưởng Lê Văn Thiêm
Giải thưởng và Quỹ Lê Văn Thiêm do Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng phụ trách – người do Ban Chấp hành Hội Toán học Việt Nam chỉ định. Tham gia Hội đồng xét Giải thưởng thường có Chủ tịch và Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Toán học, cùng với 1-2 thành viên khác do Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng mời.
Việc trao Giải thưởng sao cho những người được trao là xứng đáng – để qua đó mới khích lệ phong trào học Toán và dạy Toán – là một việc làm công phu. Không hành chính, hàng năm Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng phải theo dõi phong trào và thành tích học Toán ở các trường, trực tiếp liên hệ với các cơ sở để biết rõ các ứng viên. Trên cơ sở đó, mời những chuyên gia có uy tín cùng dự phiên họp để nghiên cứu hồ sơ và trao giải thưởng. Giải thưởng có quy định cơ cấu, tổ chức giải rõ ràng. Đó là mỗi năm trao từ một đến hai giáo viên và từ hai đến bốn học sinh có thành tích xuất sắc, trong đó có một giải thưởng giành cho học sinh vượt khó khăn đạt thành tích cao trong học Toán. Mỗi người chỉ được trao Giải thưởng một lần. Mười năm gần đây, Hội đồng Giải thưởng quyết định: ứng viên là học sinh đạt thành tích xuất săc năm lớp 12, thì khi xét phải đang theo học ngành Toán. Tuy nhiên, với tinh thần khuyến khích tài năng là chủ đạo, Giải thưởng được trao một cách linh hoạt. Vì vậy có năm hai thầy, cô được trao, nhưng có năm không có giáo viên nào; có năm tới sáu học sinh được giải, nhưng có năm chỉ một. Nhìn vào danh sách những học sinh được trao giải, ta có thể tự hào thấy các em thuộc các địa phương trải dài khắp các tỉnh từ Bắc tới Nam. Nhiều người được trao giải giờ đây đã trở thành những nhà khoa học có tên tuổi. Điểm qua có thể thấy những cái tên: PGS Phan Thị Hà Dương (Giải năm 1990; hiện ở Viện Toán học), TS Đỗ Quốc Anh (1997, Pháp), TS Lê Quang Nẫm (1998, Mỹ), PGS Lê Thái Hoàng (1999, Mỹ), PGS Lê Anh Vinh (2001, Viện Khoa học Giáo dục), TS Lê Hùng Việt Bảo (2003, Mỹ) và nhiều người khác mà người viết không biết hết – và cũng không thể điểm hết.
Chú thích:
[1] http://vms.org.vn/index.php/vi/gioi-thieu/giai-thuong-le-van-thiem.html và Thông tin Toán học, Tập 1 số 1 (1997), 6-7.
[2] Đỗ Long Vân, “Quá trình thành lập Giải thưởng Lê Văn Thiêm” http://vms.org.vn/index.php/vi/gioi-thieu/giai-thuong-le-van-thiem
Lê Hương T/H
